Facebook, Whatsapp, Google, Amazon ve Apple gibi şirketler ve web siteleri veya dijital dünyamızın bilgi toplama ve analiz etme şirketlerinin, kendinizle (kullanıcı olarak) ilgili tüm kişisel bilgilerinize erişebilme imkanınız olsa, sizin hakkınızda ne kadar bildiklerini bilseniz kesinlikle etkilenecek, hatta şoke olacaksınız!
Siber alandaki bilgileri toplayan ve analiz eden yetkili organlar, ister devlet ister özel, ister meşru, ister karanlıkta çalışıyor olsunlar, sizin hakkınızda bildikleri asla az değildir. Bu kişisel bilgiler değersiz ve dağınık bilgiler değildir, tersine kullanabilenler ve kontrol edebilenler için “zenginlik” ve muazzam bir güçtür. Bu nedenle günümüzde, yani dijital çağda, bilgiyi “yeni petrol” olarak adlandıranlar mevcut olduğu gibi en önemli kaynak olduğunu söyleyenler de az değil.
Bugün finans piyasalarındaki mali değer olarak en büyük beş şirketin dev internet ve dijital devrim kuruları olması tesadüf değildir. Bu beş şirket sırasıyla Google (ana firması Alphabet), Amazon, Apple, Facebook ve Microsoft. Bu şirketlerin kurucularının dünyanın en zenginleri listesinin en üst seviyesinde olması da hiç de şaşırtıcı değil.
Forbes’ın 2018 yılı dünyanın en zenginleri listesine göre, Amazon kurucusu ve 54 yaşındaki Jeff Bezos, 112 milyar dolar değerindeki şirketiyle listenin en üstünde yer alıyor. Onu takiben, Microsoft’un en önde kurucularından olan ve 62 yaşındaki Bill Gates 90 milyar dolarlık şirketiyle ikinci sırada yer alırken, Facebook’un 33 yaşındaki kurucusu Mark Zuckerberg, 71 milyar dolarlık bir servetle beşinci sırada yer alıyor. Bu şirketlerin toplam servetine gelince, çok şey söyleyebiliriz, ama, bir tek başına Facebook’un değerinin yarım trilyon doları aştığını vurgulamak yeterli olur. Mark Zuckerberg, önemli başkentlerde devlet başkanı gibi karşılanıyor, karar vericiler kendisine kapılarını açıyor, parlamentolardan önünde tanıklık etmesi isteniyor, örneğin Kongre’ye konuşma yaparken, Birleşik Krallık parlamentosuna gitmeyi reddediyor. Zuckerberg’ verilen önem zenginliğinden kaynaklanmıyor, örneğin, Warren Buffet gibi adamlar kendisinden daha zengin. Zuckerberg’in önemi insanlar hakkında birçok şey bilmesinden ve insanları, değişik şekillerle, etkileyebilme kabiliyetinden kaynaklanıyor. Bu etkileşim o denli tartışma söz konusu oldu ki, Donald Trump’ın kazanmasıyla sonuçlanan son Amerikan seçimlerinde veya Britanya’nın AB’den çıkışında (Brexit) Facebook’un etkisi hala tartışılıyor.
Bu şirketler, topladıkları bilgiler sayesinde, insanların davranışlarını ve ruh hallerini ve hatta kamuoyunu dahi etkileyebilecek güçtedir. Bunu yaparken, insanları verdikleri haberler, aradıkları meta (mallar) veya cep telefonlarına veya bilgisayarlara gönderdikleri ilanlarla veya sosyal ağa videoları üzerinden yaparlar.
Aslında kendimizle ilgili tüm bilgileri seve seve biz veriyoruz, ister kayıt sırasında olsun, ister iletişimde olduklarımıza gönderdiğimiz fotoğraflarla veya kendimiz hakkında yazdığımız hikayelerle ne tür yemekleri ne tür restoranlarda, partilerde veya seyahatlerde yediğimizi ve içtiğimizi fotoğraflarla ve kişisel anekdotlarla kendimizi kendi elimizle veriyoruz. Bir tek bu değil, alışverişlerimizde dahi neyi beğenip neyi beğenmediğimizi de açıklıyoruz. Daha sonra dev bilgisayarlar ve algoritmalar hakkımızda detaylı bir resmimizi, ruh halimizi, hobilerimizi, bilgi çemberimizi (tanıdıklarımızı), tüketici davranışlarımızı ve hatta politik görüşlerimizi anlamak için seve seve verdiğimiz bilgilerimizi analiz eder. Olayın ciddiyetini arttıran şey ise, Facebook gibi bir şirketin ileride ne yapacağımızı ve kullanıcıların beklenen davranışlarını tahmin edebilmesidir; örneğin, kullanıcı yakında seyahatte nereye gidecek, destinasyonu neresi olacak, neleri satın almayı isteyecek ve hatta ileriki seçimlerde hangi partiye oy vereceğini dahi tahmin edebilecek. Uzmanların tabiriyle, bilgilerin hasat edilmesiyle, Facebook ve Google gibi şirketler kullanıcının hoşuna gidebilecek ve alacağını tahmin ettiği ürün ve haberleri kullanıcıya özel olarak yayınlayabilir.
Söylediklerimize örnek verelim, herhangi bir araba markası için arama yaparsanız, Google’a geri döndüğünüzde veya Facebook hesabınıza eriştiğinizde ekranda araba reklamları görünecektir. Bilgi edinme gücü sayesinde, Google ve Facebook dijital reklam pazarına hükmetti. Diğer açıdan, Facebook, kamuoyunu etkilemek için yönlendirilmiş politik duyurular veya fabrikasyon haberleri yayınlamak için bilgilerini veya platformunu kullandığından hükümetlerin dikkatini çekmiştir.
Cambridge Analytica Müsteşarlık Şirketinin 50 milyon Facebook kullanıcısının bilgilerini seçimlerde kullanarak ortaya çıkan skandaldan sonra, Mark Zuckerberg bu hafta birkaç İngiliz ve Amerikan gazetesinde tam sayfa reklam yayınlayarak kullanıcılara yönelik yaptığı “Güven ihlali” için özür diledi. Zuckerberg, verdiği ilanlarda, şirketinin servetini ve zenginliğiyle birlikte ve nüfuz kaynağının bel kemiği olan abonelerinin kişisel bilgilerini korumak için elinden gelen her şeyi yapacağına söz verdi.
İletişim ve internet devriminin ortaya koyduğu yeni bir gerçekle yüz yüzeyiz, bilgiler artık muazzam bir nüfuz kaynağı olmakla kalmadı, akıllara ve beyinleri kontrol etme ve kamuoyunu yönlendirmenin tehlikeli bir aracı oldu.