Bloomberg’in yayınladığı rapora göre, ABD Başkanı Donald Trump’ın, geçtiğimiz ocak ayında yönetime geçmesiyle İran ile imzalanan nükleer anlaşma tehlikeye girdi. Trump, seçim kampanyası süresince söz konusu anlaşmayı feshetme veya yeniden müzakere etmeyi vaat etmişti.

İran, yaptırımların kaldırılması karşılığında nükleer programını azaltma konusunda 2015 yılında bir anlaşma imzalamıştı.

Trump, dün BM Genel Kurulu’nda ilk kez yaptığı konuşmada, İran hükümetini ‘katil rejim’ olarak niteleyerek, “Dünya nükleer anlaşması hakkında henüz son sözümüzü duymadı” şeklinde konuştu.

Washington nükleer anlaşmasını sona erdirecek mi?

Yasaya göre, başkanın her 90 günde bir Kongreye İran’ın anlaşma şartlarına uyup uymadığını onaylaması gerekmekte. Bir sonraki onay tarihi 15 Ekim. ABD’nin Birleşmiş Milletler (BM) Büyükelçisi Nikki Haley, Başkan Trump’ın onaylamama kararı almış olabileceğini söyledi. Bloomberg, bu durumun anlaşmayı bozmayacağını söylemesine karşın, Kongre’nin nükleer program üzerine uyguladığı yaptırımları yeniden uygulamasına yol açabileceğini belirtti. Söz konusu yaptırımlar İran’ın ekonomisini yeniden yapılandırabilmesi için kaldırılmıştı. Anlaşmaya göre, böyle bir uygulamayı, ‘yükümlülüklerinin uygulanmasını askıya alma için bir baz’ olarak görebilir. Tahran taraflardan biri anlaşmayı ihlal ederse, yüzde 20’ye kadar uranyum zenginleştirme işlemine devam edeceğini belirtmişti. Bu durum da anlaşmayı imzalayan beş ülke için tehlike arz eder.

İran anlaşmaya uyuyor mu?

Anlaşmanın yürürlüğe girmesinden bu yana Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun (IAEA) yaptığı değerlendirmelerde, İran’ın yükümlülüklerini yerine getirdiğini tespit etti. Ekim 2016’da İran, ağır suyu Umman’a göndermeden önce, stoklarda belirlenen limiti biraz aştı. Tıbbi görüntülemede kullanılan ağır su, Plütonyum üreten reaktörler için yakıt olabilmekte ve nükleer silah üretiminde kullanılmakta.

Diğerleri anlaşmaya nasıl bakıyor?

Anlaşmaya imza atan diğer ülkelerden; Fransa, Çin, Almanya, Rusya ve İngiltere verdikleri sözleri tutuyorlar. Fransa Dışişleri Bakanı Jean- Yves Le Drian, “Anlaşmanın bozulması, nükleer silahların yayılmasını önlemek için sarf edilen çabaya darbe vurmak olur. Başkan Trump’ı bu fikirden vazgeçirmeye çalışacağız” dedi.

İran’ın yaptırımlara tepkisi ne oldu?

İran ABD’nin kendisine uyguladığı bu gibi yaptırımları, geçtiğimiz ağustos ayında imzaladığı nükleer anlaşmayı ihlal olarak değerlendiriyor. Öte yandan, İran, Trump’ın kurduğu tuzağa düşmemekte ısrarcı davranıyor. Fakat İran parlamentosu, İran’ın, savunma için bir gereklilik olarak gördüğü füze programının finansmanını artırmak için ayrılan bütçeyi onayladı.

Askeri bir cevap verilmesi bekleniyor mu?

Kurum, askeri bir çatışmanın, ABD ve İran güçlerinin, Suriye’de ve aynı şekilde Körfez sularında, birbirine yakın olması sebebiyle mümkün olabileceğini belirtti.

İran ekonomisini bekleyen tehlikeler neler?

ABD yaptırımları, İran ekonomisinin toparlanması, finansman projesinin karmaşıklığının yanısıra ülkede faaliyet gösteren uluslararası bankaların caydırıcılığı ile sınırlandırdı. Trump’ın, nükleer anlaşmaya yönelik sözleri yatırımcıların korkularını yükseltti.

İran, yasalara başvurabilir mi?

İran, ABD’nin nükleer anlaşmayı ihlal ettiğini ve İran’la ticari ilişkilerin normale dönmesini baltalayan adımlar attığı söylüyor. Anlaşmayı imzalayan herhangi bir taraf gibi İran, tüm tarafları temsil erden ortak bir komiteye uygunsuzluk şikayetinde bulunabilir. Komitenin, 35 gün içinde sorunu çözmesi gerekmekte. Ayrıca sorunu, anlaşmayı imzalayan yedi ülkenin dışişleri bakanları da çözebilir.

ABD, yasalara başvurabilir mi?

ABD, BM yaptırımlarını eski haline getirmek için, tek taraflı icraatlarda bulunabilir. Güvenlik Konseyi’nin, anlaşma mekanizmasını askıya almak ve yaptırımları sürdürmek için 30 gün süresi bulunuyor.