Mesele, Kudüs’le ilgili olduğu zaman Filistinliler, en uç noktalara gidiyorlar. Vatandaşlar, sokaklara dökülüyor. Liderler, rekabet derecesinde halkın öfkesiyle kendilerini özdeşleştirmeye çalışıyorlar.

İnfiallerin yatışıp gerçekçiliğin pratiğe dönüşmesi, eşyanın doğasında vardır. Kudüs’le ilgili herhangi bir şey olduğu zaman Filistinlilerin ve Arapların verdiği tepkinin doğası da bu şekildedir.

Filistinli yetkililer, sokak infialleriyle özdeşleşerek ciddi oldukları izlenimini veren mesajlar iletmek için kendileriyle İsrailliler arasında olası bir siyasi süreçte ABD’nin arabulucuk rolünü kabul etmediklerini deklare etmeye kadar gittiler. Siyasi süreci muhafaza etmek için ABD’nin yerine başka alternatifler aramak üzere muhtelif başkentlere Filistinli heyetler gitti.

Bu görev için adaylar, doğrudan Çinliler, Ruslar, Avrupa Birliği(AB) ve Birleşmiş Milletler’dir. Filistinliler, devletlerin barış sürecine karşı tutumlarını öğrenmede eşine rastlanmayan deneyim sahibi kimselerdir. Filistinliler, Amerikalıların yerini alacak aday devletlerin kendi çabalarına karşılık vermenin imkânsız olduğunu biliyorlar. Bizzat bu devletler, uluslararası dörtlüyü tesis etme zamanında kendilerine izin verilene kadar rollerinden uzak durdular. En fazla yapabilecekleri şey, ABD’nin Filistinlilere karşı tutumlarını gündeme getirip Filistinlileri bunu kabul etmeye ikna etmektir. Bu hususla ilgili en önemli gerçek, Amerikalıların yazıp dörtlü mekanizmanın üyelerinin piyasaya sürdüğü yol haritası planıdır. ABD ve İsrail, dörtlü mekanizmayı temelden iptal etmeye karar verdiği zaman bütün taraflar, bu karara bağlı kaldı. Hiç birisinden protesto açıklaması yapılmadı ya da rollerin devam etmesi talep edilmedi.

Siyasi gidişat ve analizlerdeki gerçekler, ABD’ye karşı öfkeli ve kızgın olan Filistinlilerin ABD’nin tutumunda bir değişme değil de bir düzelme olması yönünde bahis oynamalarını gerektiriyor. Zor olsa bile olası düzelme, iki durumla bağlantılıdır. Birincisi meydana geldi ve diğerinin de meydana gelmesi bekleniyor. Amerikalılar, Filistinlilerin Doğu Kudüs’le ilgili hakları konusunda açık bir işaret vermeyen Kongre ve İsrail’in tepkisinden korktukları için Kudüs meselesine dokunmadan etrafında dolaşıyorlar. Bununla beraber Filistinlilerin Doğu Kudüs’le ilgili haklarına işaret etmek, taşların yerine oturacağı bir parola mesabesinde olacaktır. Bunun için belki de şu anda meydana gelen kargaşanın yok olup önceki denkleme geri dönüleceği söylenebilir.

İkinci durum ise, üzerinde çalışmaların devam ettiği asrın anlaşmasıyla ilgilidir. Kudüs meselesiyle ilgili meydana gelen gelişme, dengeli olmayan formatı Filistinlilere ve Araplara dikte etmenin kolay olmayacağı konusunda ABD yönetimi için bir uyarı niteliğinde olabilir ki Filistinliler ve Araplar, ABD’nin kendilerini arkalarından vurmasından dolayı hala sıkıntı çekiyorlar. Burada Amerikalılarla bağlantısı olan herkesin, ABD’nin Kudüs’e karşı tutumunu düzeltmesi ve asrın anlaşmasındaki dengeyi sağlaması için bu durumu ısrarla kullanması gerekiyor.

Bunu yapmaya muktedir devletler, ılımlı Arap devletleridir. Zira Trump’ın Kudüs politikası, ılımlı Arap devletleri fazlaca şaşkınlığa sürükledi ve istenilen makul dengenin sağlanmaması halinde daha da şaşkınlığa sürükleyecektir. Ilımlı Arap devletlerinin çabalarına AB’nin bu yönde göstermiş olduğu çabalar da eklendiği zaman Kudüs’le ilgili kararlardan dolayı tırmandıkları ağacın doruğundan inmeleri için Filistinlilere ve de ılımlı Arap devletlere Filistin meselesi için önerilen çözümlere aktif katılma hakkı veren siyasi sürecin ufkunu görürüz.

Gerçek olan ancak kesin olmayan bahis, ABD yönetiminin düşünmesi ve müttefiklerini dinleyip onların öğütlerini almasıdır. Eğer ABD bunu yaparsa, Trump döneminde meydana gelen siyasi süreçteki korkunç gerileme durmuş olur. Eğer ABD bunu yapmazsa, gerileme devam edecek ve buna yatırım yapanlar, bu durumdan yararlanmayı sürdürecektir. Zaten bununla ilgili belirtiler, herkesçe görülüyor.