Ekonomik durumun iyice kötüleşmesine tepki olarak başlayan gösteriler, dün ikinci gününde ‘Çarşı’da devam etti. Gösteriler, önceki gün doların rekor seviyelere yükselişine duyulan öfke ile patlak vermişti. Tahran Pazarı’nda birçok esnaf ve tüccar, fiyatların dalgalanmasını protesto ederek kepenk indirdi. Kendiliğinden gelişen protesto dalgaları, Tahran’ın merkezindeki farklı bölgelerden yolu yararak ekonomik durumu kınamak maksadıyla İran parlamento çevresine kadar uzandı. Bu durum, göstericiler ve güvenlik güçleri arasında Baharistan Meydanı’nda çatışmaların yaşanmasına sebep oldu.
Resmi basın organlarından gelen haberler, Tahran’daki eylemciler tarafından sosyal medyaya servis edilen onlarca video ile ciddi farklılıklar göstermekte. Resmi basının anlatısı, haklı ekonomik talepleri olan tüccarlar ile ‘gösterileri istismar etmek için uğraşan kimliği belirsizler’ olmak üzere göstericileri birbirinden ayırırken eylemcilerin videoları, insan dalgalarının bir ses olarak göstericilerin güvenliğini sağlaması ve protestolara izin vermesi için güvenlik güçlerine sloganlar attığını gösterdi. Üstelik bunlar, her iki tarafın da gösterilerin barışçıl olduğunu belirtmesine rağmen gerçekleşti.
Elde bulunan görüntüler, gösterilerin sabahın ilk saatlerinden itibaren eski Tahran Pazarı’nın duvarları arasında başlayan grevlerden sonra büyüdüğünü gösteriyor. Ardından esnaf ve satıcılar, öfkeli vatandaşlara eklenerek bir insan dalgası oluşturmuş ve İran’ın başkentindeki merkez çarşılardan ilerleyerek Baharistan Meydanı’ndaki İran meclis binasına doğru yönelmiş olduğunu gösteriyor.
Haberlere göre, Tahran yakınlarındaki Şehriyar ve Kerec gibi başka şehirler de benzer grevlere sahne oldu. Eylemciler, ülkenin kuzeydoğusundaki Meşhed şehri ve güneydeki Keşm adası, Bender Abbas, Ahvaz ve Abadan çarşılarında da eş zamanlı hareketliliğin olduğuna dair görüntüler yayımladı.
İran İşçiler Haber Ajansı İLNA, Tahran çarşısının kapanmasından sonra tarafları gerginliği artırmaya çalışmakla suçladı. Reformcu çizgideki ajans haberinde, ‘piyasanın tatil edilmesi her zaman sendikaların vergiler ve durgunluk gibi ekonomik durumlara karşı tutumunu belirtmek içindi. Nadiren siyasi sloganlara rastlanır’ sözleri ile devam etti.
Pazar’da iş tutanlar Reuters haber ajansına telefonla esnafı 1979’da İran İslam Devrimini desteklemiş olan çarşının kepenklerinin hala kapalı olduğunu bildirdi.
Haber ajansı, ismini vermek istemeyen bir Pazar esnafından şu sözü aktardı: “Biz hepimiz ekonomik durumdan ötürü öfkeliyiz. İşlerimizi bu şekilde yürütmemiz mümkün değil. Bununla beraber rejim muhalifi de değiliz.”
Ajansın belirttiğine göre çarşı esnafından bazı dükkân sahipleri doların yükselmesi ve alım gücünün düşmesini protesto etmek amacıyla kepenk indirdi. Ajans başyazısında şu ifadelere yer verdi: “Birtakım insanlar gerileyen ekonomik durumu protesto etmek adına Tahran çarşısında kepenklerin indirilmesi için kışkırtıcı girişimlerde bulundu ve böyle yaparak sıradan insanların başını derde soktu.”
Resmi basının haberlerine göre büyük Tahran çarşısında 8 dükkan, malını ve canını korumak için kepenk indirdi.
Fransız bir gazetenin muhabiri, çevik kuvvet polisinin 15:30’da (11.00 GMT) Tahran’ın merkezindeki Firdevsi ve Cumhuri Sokağı’nın kesişim noktasında polise taş ve patlayıcı madde atan onlarca gence karşı göz yaşartıcı gaz kullandığını ifade etti. Göstericiler, polis güçlerinin onlara doğru yaklaşması karşısında ‘Bizi destekleyin İranlılar” diye slogan atarak dağıldı.
Reuters görgü tanıklarından dün, İran riyalinin çöküşüne tepki gösteren göstericilerle yaşanan çatışmalardan sonra güvenlik güçlerinin olayları normale döndürme noktasında zorluk çektiği bir zamanda polisin Tahran’daki büyük çarşıda devriye gezdiğini aktardı. Göstericiler riyalin değer kaybetmesine ithalatın maliyetini artırarak piyasayı bozduğu gerekçesiyle öfkeleniyor.
Grev çağrıları, Cumhuri caddesindeki Tahran elektronik pazarında başlamıştı.
İranlı vatandaşların objektifleri, gelişmelerin detaylarını İran ve dünyanın farklı bölgelerine iletti. İlk görüntüler, doların yükselmesi ve hükümetin ekonomi politikasının İranlıların yaşam koşullarını iyileştirememesini eleştiren ekonomik sloganları içeriyordu. Ancak zamanın geçmesi ve göstericilerin meclise doğru ilerleyerek yerlerinden ayrılması ile görüntüler, sloganların Tahran’ın bölgesel müdahalelere olan harcamalarını ve İran halkını umursamamasını eleştiren daha siyasi bir renge bürünmeye başladığını yansıttı. Görüntülerin yansıttığı üzere ‘Diktatöre ölüm’ sloganlarının yanı sıra İran Devrim Rehberi Ali Hamaney ve İran parlamentosunun ülkenin işlerini yönetme konusundaki yeterliliğini sorgulayan sloganlar da atıldı.
İran, geçtiğimiz Aralık ayından bu yana yaşam koşullarının kötüleşmesini protesto etmek amacıyla şiddetini artıran gösterilere sahne oluyor ve durum yetkililer açısından İranlıların geçtiğimiz yıl yaşam koşullarının gerilemesi ve çevre sorunları karşısında yapılan birçok gösteriyi tecrübe etmesinden sonra daha zorlu bir hal almaya başlıyor. Bu da gözlemcileri, bunun İran rejiminin 39 yıllık sürecinde bir aykırılık olarak görülmesi konusunda görüş birliğine vardırdı.
Birkaç ay önce yetkililer, fiyatların yükselmesine yönelik protestoları bastırmayı başarmıştı. Ancak daha sonra Şubat ayında Tahran’ın kuzeyindeki Pasdaran bölgesinde polisler, Sufi Ganabad cemaatinin gösterilerini dağıtmada şiddete başvurmuş ve bu da cemaat saflarında ve güvenlik güçleri arasında birçok kişinin ölmesine ve yaralanmasına, yüzlercesinin de tutuklanmasına sebep olmuştu.
Resmi ISNA haber ajansının aktardığına göre İran Parlamentosu Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu Başkanı Haşmetullah Felahatpişe, bu sabah ekonomik durumu ve İranlıların endişelerini ele almak için milletvekilleri ile hükümet yetkilileri arasında bir toplantı düzenleneceğini haber verdi.
Felahatpişe, mevcut koşullar altında nükleer anlaşmanın uygulanmasının önemine dikkat çekti ve şöyle dedi: “Nükleer anlaşmadan etkilenen iç ekonomik boyutlar, halkın kaygıları ve özel koşullara sahip küresel sorunlara bakılarak ele alınmayı gerektiriyor.”
Felahatpişe’nin açıklamaları, göstericilerin meclis çevresinde toplanmalarından saatler sonra İran parlamentosundaki bir yetkiliden gelen ilk yorumdu.
Meclis, önceki gün kapalı kapılar ardında, İran Başkan Vekili İshak Cihangiri, Ziraat ve Sanayi bakanları ve Merkez Bankası Müdürü’nün huzurunda İran’ın ekonomik durumunu ve yeni fiyat dalgalanmalarını masaya yatırdı.
Tahran Valisi ise Tahran’daki göstericilerin meclis yakınlarında toplanması ve grevleri ele almak için kriz birimine acil toplantı çağrısında bulundu.
ILNA haber ajansı, Tahran Valisi Güvenlik Danışmanı Muhsin Nesec Hemedani’den Tahran’daki kriz biriminin Tahran piyasasının durumu tartışmak için acil toplantıya çağırdığını aktardı.
Tahran Pazarı Mütevelli Heyeti Başkanı Abdullah İsfendiyari, çarşıda yaşanan olaylara ilk yorumunda şu ifadeleri kullandı: “Pazardaki faaliyet tamamen durmamakla birlikte büyük oranda kepenkler kapandı.”
İsfendiyari, İran Üniversite Öğrencileri Haber Ajansı ISNA’ya şu açıklamayı yaptı: “Çarşı esnafının talepleri meşrudur. Para piyasasının durumuna dair net bir açıklama bekliyorlar. Onların sorunlarına kulak verilmesini ve çarşının yarın (Çarşamba) normal seyrine dönmesini temenni ediyoruz. Esnaf, yükselen döviz fiyatlarını, yabancı parada dalgalanmayı, malların gümrüklerde takılmasını, gümrüklerdeki tıkanıklığın giderilmesi için belirgin ölçütler konmayışını protesto ediyor. Doğrusunu söylemek gerekirse bu şartlar, adım atma ve mallarını pazarlama konusunda onların elini kolunu bağlıyor.”
Bu bağlamda Tahran Pazarı Sendikalar Birliği Genel Sekreteri Ahmed Kerimi İsfahani, ISNA’ya şu değerlendirmede bulundu: “Biz çarşının şu anki durumuna hazırlıklıydık. Yetkilileri defalarca uyardık ve mevcut durumlar altında çarşıya hükmedemeyeceklerini söyledik.”
Öte yandan Tahran Bölge Kaymakamı Güvenlik ve Politika Danışmanı Abdulazim Rezayi dün, yetkililerin gösteriler boyunca hiç kimseyi tutuklamadığına işaret etti ve toplanmaların herhangi bir sorun çıkmadan ve kimseye bir şey olmadan son derece barışçıl bir şekilde sona erdiğini özellikle belirtti.
IRNA haber ajansının yaptığı habere göre ise İranlı güvenlik yetkilisi çok sayıda güvenlik gücünün yayılmasına dair şu yorumu yaptı: “Bu çarşı çevresinde ticaret merkezinin güvenliğini sağlamak için gösterilen duyarlılığın bir sonucudur ve dükkân sahiplerinin güvenlik korkusuyla mağazalarını kapatmaması için yapılmaktadır.”
İranlı yetkili, yetkililerin sendika başkanları ile birlikte dükkân sahipleri ve esnafın taleplerini tartıştığını söyledi ve ekledi: “Satıcıların talepleri, ekonomik. Ancak birçok kişi gösterilerin rotasını ekonomik meselelerden saptırmak istedi. Güvenlik güçleri de buna karşı çıktı.”
Yetkililere göre çarşının gösterilerdeki talepleri, döviz piyasasının dalgalanması ve işlerin kesat olmasını da kapsamakta.
Hükümete ve Devrim Muhafızları’na (DMO) bağlı medya grubu, gösterilerin çıkış noktasının sendikal ve ekonomik olduğu ve bu durumun çarşının bir kısmının kepenk kapatması ve birçoğunun meclis önünde toplanmasına sebep olduğu konusunda ağız birliği yaptı.
DMO istihbaratına bağlı Tesnim haber ajansı, başyazısında Tahran çarşı gösterilerinin, İran hükümetinin ekonomi politikalarına bir itiraz getirdiğini ifade etti.
Ajans şu açıklamayı yaptı: “Göstericiler ekonomik duruma ve İran yönetiminde ekonomik dosyadan sorumlu kişilerin kararlarına yönelik itiraz beyanları dağıttı.” Ardından Tahran çarşısının kepenk kapatmasını yetkililere sesini duyurmak için sembolik bir adım olarak değerlendirdi. Ayrıca ‘kimliği belirsiz maskelilere’ göstericilerin arasına sızarak dükkânları kapatmaya zorladıkları yönünde suçlama yöneltti. Ajansın iddiasına göre bu durum, esnaf tarafından bir direnişle karşılandı ve onları çarşıdan ayrılmaya mecbur etti.
Ajans, Cumhuri Caddesi ve İran meclis binası yakınlarında bulunan Lalezar bölgesinde göstericiler ve güvenlik güçleri arasında yaşanan çekişmelere de işaret etti ve göstericilerin polis duraklarına ve kamu mallarına yönelik ateş açtığını ifade etti.
İran riyali, Amerikan yaptırımlarından ötürü şiddetli baskılara maruz kalıyor. İran parası dolar karşısında Perşembe günü yaklaşık 75.5000 ve önceki gün 87 bin iken dün gayri resmi piyasada 90 bine geriledi. Reuters’ın haberine göre bu veriler Bonbast.com adlı bir döviz sitesinden alınmıştır.
Geçen yılın sonunda yerel para dolar karşısında 42.890 riyale varmıştı.
İran, ABD yaptırımlarına direnmek için ekonomisini hazırlamak adına 1300’den fazla ürünün ithalatını yasakladı ve bu kararı, parasının değerinin düşük seviyelerde seyretmesine yönelik yapılan gösteriler sırasında aldı.
Bu çerçevede İranlı Financial Tribune gazetesi dün resmi bir belgeden bahsetti. Buna göre Sanayi ve Ticaret Bakanı Muhammed Şeriatmedari, ülke dışında üretilebilen 1339 ürüne ithalat yasağı koydu. Tahran Times gazetesi ise yasaklı ithal ürünlerin listesinin ev gereçleri, dokuma ürünler, ayakkabılar, deri ürünleri, mobilya, sağlık ürünleri ve bazı makineleri içerdiğini belirtti.
Tahran’daki gelişmeler henüz İran’a yönelik ABD yaptırımları başlamamışken yaşanıyor. Yaptırımların ABD Başkanı Donald Trump’ın nükleer anlaşmadan çekildiğini duyurmasının ardından Ağustos ve Kasım’da tekrar başlaması öngörülüyor.
Bu durum, İran’ın petrol ihracatından edindiği gelirlerde bir düşüşe ve bu da İranlıların birikimlerini riyalden dolara çevirmelerine sebep olabilir.