İran Parlamentosu Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve hükümetine yeni bir darbe vurdu. İran’da yaşanan işsizlik krizi, halk protestoları ve yaşam koşullarının kötüleşmesinin ardından parlamentoda hakkında gensoru önergesi verilen Çalışma ve Refah Bakanı Ali Rebii görevden alındı.
Parlamentodaki gensoru oturumunda konuşma yapan Bakan Ali Rebii, 290 milletvekilinin çoğunluğunu ikna edemezken, 111 ‘hayır’ oyuna karşılık 129 ‘evet’ oyu ile görevden alındı. Oylamada 3 milletvekili ise çekimser oy kullandı.
Gensorunun görüşüldüğü oturum sırasında Çalışma ve Refah Bakanı’na İran Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri eşlik ederken, hükümet, Ali Rebii’ye olan güvenini Cumhurbaşkanı yardımcısı Hüseyin Ali Emiri’nin yaptığı konuşmayla yineledi.
Gensoru oturumu sırasında bakanın görevden alınmasına karşı çıkanlar ile destekleyenler arasında tartışma yaşandı. Resmi haber ajanslarının aktardığı bilgilere göre, iki grup, oylama sürecinin değişmesi ve gensoru önerisinin geri çekilmesi için rüşvet aldıklarını öne sürdükleri karşılıklı suçlamalarda bulunurken, hükümet ile bazı milletvekilleri arasında meclis lobilerinde Rebii hakkında sunulan gensoru önergesinin geçersiz sayılması için anlaşma yapıldığı iddia edildi.
Ali Rebii ise Çalışma ve Refah Bakanlığı’ndaki çalışmalarını savunurken, ülkede yaşanan ekonomik krizi, ‘parlamento, hükümet ve yargının sosyal meselelere verdiği zarara’ dayandığını belirtti.
İran Parlamentosu Başkanı Ali Laricani, Bakan Rebii ve milletvekillerinin ifadelerini eleştirirken, Parlamento Başkan Yardımcısı Mesud Pizişkiyan ülkenin içinde bulunduğu mevcut şartlarda bakan hakkında verilen gensoru önergesinin ülkeye zarar verdiğini belirtti.
Dün yapılan oturum, milletvekillerinin İranlıların sosyal düzeyde karşılaştığı en önemli sorunları gözden geçirmeleri için bir fırsat oldu. Milletvekilleri oturum sırasında yaptıkları konuşmalarda, işçilerin geçim sıkıntılarının artması sebebiyle siyasi zorluklar ve iş güvenliği kaybı yaşandığına işaret ettiler.
8 milyon kişi işsiz
Reformcu milletvekili Mesut Guderzi, hükümetin ‘sadece 300 iş imkanı alanı yaratmayı başardığını’ söyledi. Kirmanşah milletvekili Kasım Casımi ise, 8 milyon kişinin işsiz olduğunu açıkladı. Milletvekili Casımi iş arayan insanların sayısının artmasından hükümet ve Çalışma Bakanlığı’nı sorumlu tuttu.
Tartışmalı oturumda ayrıca, Çalışma ve Refah Bakanı’nın Kasım 2017’de depremden etkilenen bölgelere yönelik yapılan çalışmaları denetlediği sırada ağlamasına değinilerek bunun bir propaganda olduğu iddia edildi.
Reformculara yakın bir isim olan Ali Rebii, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin ikinci döneminde de görevini sürdüren bakanlardan biriydi.
Rebii’nin yerine eski Ekonomi Bakanı Ali Tayyip Niya’nın gelmesi bekleniyor
Öte yandan Cumhurbaşkanı Ruhani’nin Rebii’nin yerine yeni bir bakan önermesi için 3 ay süresi bulunuyor. Bu isimin, son haftalarda Ruhani hükümetine geri döneceğine dair söylentilerin yayıldığı eski Ekonomi Bakanı Ali Tayyip Niya’nın olması bekleniyor.
Ekonomik sorunlar ve işsizlik krizinin daha da kötüleşmesiyle ekonomi kurmaylarını değiştirmesine dair yoğun baskı altında olan Cumhurbaşkanı Ruhani 2013 yılında göreve gelmesinden bu yana hükümetinden bir bakana yönelik gerçekleşen ilk güvenoyu oturumunda, Ali Rebii’nin görevden alınmasının, Ruhani’ye yapılmış bir darbe olarak görüldü.
Ruhani hükümeti, ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinden bu yana içeride ve dışarıda birçok zorlukla boğuşuyor. Yabancı yatırımı teşvik etme planları yapan Ruhani hükümet, İran Dini Lideri Ali Hamaney’in öncülüğündeki muhafazakarların iç enerjilere dayalı ekonomik politikaların izlenmesi ısrarı sonucu içeride muhalefetle karşı karşıya kaldı.
Uzmanlar, sosyal problemleri gereksiz krizlere dönüştürmenin, son yedi ay içinde ülkeyi aralıklarla sarsan halk protestolarının temel nedenlerinden biri olduğunu söylüyorlar.
Ruhani’nin seçim vaatleri, iş imkanı üzerine kuruluydu
2017 cumhurbaşkanlığı seçim vaatleri, özellikle iş imkanı oluşturma ve işsizlik krizini sonlandırma üzerineydi. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani yılda 4 milyon kişinin istihdam edileceği vaadinde bulunurken, rakibi Muhammed Bakır Galibaf yıllık 5 milyon iş imkanı sözü vermişti.
Nükleer anlaşmanın imzalanmasından önce, eylül 2014’te işsizliği İran’daki ‘kötülüklerin anası’ olarak nitelendiren Ruhani, Devrim Muhafızları’na yakın Tasnim Haber Ajansı’na yaptığı açıklamada, İran’ın işsizlik tsunamisiyle karşı karşıya olduğunu belirtmişti.
ABD yaptırımları 1 milyon kişiyi işsiz bırakacak
Diğer yandan Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından yayınlanan istatistiklere göre, İran hükümeti nükleer anlaşmanın ilanı ve uluslararası yaptırımların kaldırılmasından sonra 2015 ile 2017 arasında 1.3 milyon kişiye iş imkanı sunabildi.
İran merkezli ‘İtimad’ gazetesinin cumartesi günü açıklamalarını aktardığı Çalışma Bakanı Ali Rebii, ABD yaptırımlarının bir milyon kişinin işini kaybetmesine sebep olabileceğini söyledi. Çalışma Bakanlığı’nın yaptırımlar karşısında İran’daki istihdam oranlarını sabit tutmayı planladığını belirten bakan, hükümetin önceliğinin bir milyon iş kaybına karşı koyacak programların uygulanması olduğunu vurguladı. Bakan Rebii, yaptırımlardan etkilenen sektörlere değinmedi. Ancak, İran otomotiv sektörünün, Avrupalı büyük otomotiv şirketlerinin İran’la imzaladığı sözleşmelerden çekilmesinden oldukça etkilendiğini ifade etti. Ayrıca, yaptırımların ülke ekonomisine bağlı sektörlerdeki işsizlik oranını etkilediğini de sözlerine ekledi.
Dev şirketler İran’daki faaliyetlerini durduruyor
Daha önce Fransız PSA Grubu’nun sahibi olduğu Peugeot İran’dan çekildiğini açıklamıştı. Önceki gün de Alman otomotiv devi Daimler ülkeden çekildi. Fransız otomotiv devi Renault İran’daki çalışmalarını askıya aldığını duyururken, İsveçli tır üreticisi Scania cuma günü İran’daki üretimini durduracağını açıkladı.
İran’da 2017 yılında yapılan son istatistikler işsizlik oranlarında gerileme olduğuna işaret etmişti. Hükümetin istatistik merkezine göre, işsizlik oranı yüzde 9 ile 11 arasında değişiyor. Bununla birlikte istatistikler, işsizlik oranlarının kadınlarda erkeklerden daha fazla olduğuna işaret ediyor. İran İstatistik Merkezi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 82 milyon 360 bin nüfuslu İran’da çalışan sayısı 26 milyon 500 bin.
İşsizlik oranının 15,9’a yükselebilir
Öte yandan Çalışma Bakanı Ali Rebii, hakkındaki gensoru önergesinin oylanmasından birkaç gün önce yaptığı açıklamada, hükümetin, iş verenlere destek olma amacıyla hükümet giderlerini azaltarak iş verenlerin çalışmalarını sürdürmeye ve işten çıkarma yapmalarını önlemeye çalıştığını belirtmişti.
IMF’nin raporuna göre, 2017 yılında işsizlik oranı yüzde 11.8 olan İran’da bu oranın, 2018’de yüzde 11.7 olması bekleniyor. 2017’de ekonomik büyüme oranının yüzde 4.3 olduğu kaydedilen raporda 2018 yılında bu oranın yüzde 4 olması ön görülüyor. 2017’de yüzde 9.9’a düşen enflasyonun ise 2018 içerisinde yüzde 12.1’e kadar yükseleceği ve 2019’a 11.5’te duracağı tahmin ediliyor.
Ancak İran Parlamentosu Araştırma Merkezi tarafından Ağustos 2015’te yapılan bir araştırma, İran’ın 2017’de yüzde 5’lik bir büyüme kaydetmesi halinde işsizlik oranının 15,9’a yükseleceğini öngörüyordu. Çalışma, mert 2020’ye kadar İran’daki işsizlik krizi ile ilgili tahmini senaryolar öne sürdü. En kötü senaryo, ekonomik büyümenin sadece yüzde 1 olması durumunda işsizlerin sayısının yaklaşık 4 milyon 780 bine ulaşacağı. En iyimser senaryoda ise, İran’ın yılda yüzde 5’lik bir büyüme oranına ulaşması durumunda, işsizlerin sayısının 4 milyon 170 binle yüzde 15,9 oranında olacağı.