Nükleer anlaşma tarafları 25 Mayıs’ta, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) Başkanı Yukiya Amano’nun da katılımıyla ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin sonuçlarını tartışmak üzere Viyana’daki müzakere masasına geri döndü. İran Dini Lideri Ali Hamaney, Tahran’ın anlaşmada kalması için 5 şart belirlerken, 2 gün sonra Tahran, nükleer anlaşmada kalmak üzere öneri paketi de dahil, ekonomik ve yasal güvenceler sağlanması için Avrupa ülkelerine Mayıs ayına kadar süre verdi.
Bu bağlamda İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, yaptığı açıklamada, nükleer anlaşmanın geleceğinin, önümüzdeki günlerde müzakerelerin yapılmasının ardından, Tahran’da belirleneceğini ifade etti.
Konuya dair 11. toplantı, ABD’nin 8 Mayıs’ta nükleer anlaşmadan çekilme kararının sonuçlarını görüşmek üzere İran Dışişleri Bakanlığı’nın talebi üzerine gerçekleşti. Toplantı, üç Avrupa ülkesi (Fransa, Almanya, İngiltere), Rusya ve Çin temsilcilerinin yanı sıra AB dış siyaset sorumlusunun yardımcısı Helga Schmidt ve IAEA Başkanı Yukiya Amano’nun katılımıyla düzenlendi.
Toplantıdan bir gün önce IAEA, İran’ın nükleer anlaşmaya bağlılığını teyit eden 11. bildirisini yayınladı.
Öte yandan toplantıda, petrol, doğalgaz, bankacılık ve hava taşımacılığı konularının da ele alındığı ifade edildi.
İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçi, Avrupalı güçlerle görüşmelerin, İran nükleer anlaşmasını korumayı amaçlayan bir ekonomi paket hakkında devam edeceğini açıkladı.
Aktarılan bilgilere göre Tahran, şu anda Avrupalıların “İran’a yaptırımların kaldırılıp kaldırılmamasına dair kazanımlarını ortaya koyacak etkili bir paket sunması” konusunda görüşmelerde bulunuyor. Bu bağlamda bir sonraki adımın, söz konusu pakete yönelik güvence aramak olduğunu belirten Arakçi, “Geriye kalan taraflardan yasal ve siyasi güvenceler istiyoruz” dedi. BBC Persian muhabiri Kisri Naci tarafından aktarılan bilgilere göre Arakçi, “Avrupa’nın önümüzdeki hafta bir paket sunmasını bekliyoruz” ifadelerini kullandı.
“Alternatif plan daha yeni ortaya koyulmaya başlandı”
Reuters tarafından dün verilen bilgiye göre Tahran, Avrupa güçlerinin Mayıs ayı sonuna kadar bir ekonomik önlem paketi sunmasını istiyor. Aynı şekilde Tahran’ın anlaşmada kalıp kalmayacağına dair birkaç hafta içerisinde karar vereceği belirtildi. İranlı bir yetkili, yaptığı açıklamada, “Ekonomik önlem paketinin, Mayıs sonunda sunulmasını bekliyoruz. Henüz alternatif bir plan görmediğimizi üzülerek bildiriyorum. Alternatif plan daha yeni ortaya koyulmaya başlandı” dedi.
IRNA’nın haberine göre, İran nükleer ekibinde olup bitine dair bilgi sahibi olan bir kaynak, IAEA’nın (İran’ın anlaşma çerçevesindeki nükleer yükümlülüklerine olan bağlılığını ilan etmesi için) tek merci olduğu mesajını göndermek amacıyla Amano’nun anlaşmadaki Ortak Komisyon’un davetiyle toplantıda sembolik bir varlık sergilediğini vurguladı.
Kaynak, “IAEA’dan başka herhangi bir taraf İran’ın nükleer yükümlülükleri hakkında konuşma kapasitesine sahip değil” dedi.
Ayrıca İran ajanslarının Abbas Arakçi’den aktardığı bilgilere göre, Avrupa ülkeleri, ‘İran’ın petrol ve bankacılık alanlarında yoğun müzakerelere ve Tahran’ın istediği güvencelere pratik çözümler bulmak için yatırım, ticaret, sigorta ve para ile ilgili konulardaki taleplerine’ cevap vermeyi taahhüt etti. Ajanslar, nükleer anlaşma taraflarının, müzakere ekibine anlaşmayı korumak üzere güvence verdiğini de vurgularken, farklı düzeylerde görüş birliğine ulaşma ihtiyacına dikkati çekti.
“Açıkçası, emin değiliz”
Öte yandan diplomatlar, bir anlaşma beklentisinin zayıf olduğunu belirtti. Reuters’ın aktardığına göre nükleer anlaşma taraflarındaki yetkililer, İran Dışişleri Bakan yardımcısıyla petrol akışını ve yatırımları devam ettirmek için bir stratejiye ulaşmaya çalışıyor. Bu çerçevede İranlı üst düzey bir yetkili, konuyla ilgili olarak gazetecilere “Açıkçası, emin değiliz” şeklinde konuştu.
AFP tarafından aktarılan bilgilere göre Rusya’nın Viyana’daki BM Daimi Temsilcisi Mihail Ulyanov, tüm tarafların nükleer anlaşmanın devamı konusunda hemfikir olduklarını bildirdi. Nükleer anlaşmanın devamlılığı ve korunması için birlik ve siyasi iradeye ihtiyaç olduğunu belirten Ulyanov, Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın büyük bir kazanç olduğunu söylerken, planın ABD’nin mülkiyeti değil tüm uluslararası toplumun olduğunu vurguladı.
Mihail Ulyanov, İran’ın en önemli kaygılarının, önümüzdeki dönemde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) tekrar sunulacağını açıkladı. Yetkili, söz konusu mevzunun da toplantının gündem maddeleri arasında yer aldığını söyledi.
Nükleer anlaşma mekanizmalarına göre Ortak Komite, herhangi bir taraftan herhangi bir talebin sunulup sunulmayacağına dair toplantı düzenleyecek. Bu çerçevede İran, ABD’nin attığı adıma karşı komiteye bir şikayette bulunacak. Şikayet, uzmanlar arasında görüşüldükten sonra dışişleri bakanları düzeyinde düzenlenecek toplantıda masaya yatırılacak. Toplantıda, somut sonuçların çıkması halinde, mevzu yaptırımların tekrarı üzerine bir oylamanın yapılmasının ardından BMGK’ya taşınacak. Tahran, komiteye şikayette bulunma konusundaki ısrarına rağmen, mevzunun BMGK’ya taşınmasını istemiyor. Zira mevzunun BMGK’da görülmesi halinde ABD’nin vetosu, nükleer anlaşmanın çöküşüne, anlaşma kapsamında askıya alınan eski yaptırımların tekrar yürürlüğe girmesine neden olacak.
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, AB’deki dış politika sorumluları huzurunda Fransız, Alman ve İngiliz mevkidaşlarıyla ABD’nin bulunmadığı anlaşmanın gidişatına dair görüşmelerde bulundu. Zarif’in, yetkililere İranlı liderlerin “Tahran’ın anlaşmadaki menfaatlerini sağlamak için yasal ve ekonomik güvenceler alması” mesajını ilettiği belirtildi. Bu bağlamda AB Dışişleri Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, Avrupa ülkelerinin güvence sunmadıklarını, ancak ‘anlaşmayı uçurumun eşiğinden kurtarmak için’ İran’ın ekonomik kazanımlar elde etmesini sağlayacak bir yol bulmaya çalıştıklarını vurguladı.
Toplantıda, geçtiğimiz Pazartesi günü ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun İran nükleer programlarına dair ifadelerinin görüşülüp görüşülmesi ise henüz net değil.
Öte yandan ISNA haber ajansı, dün, toplantıda Hamaney’in şartlarının hatırlatıldığına dikkati çekerken, İran’ın görüşmeler sırasında Dini Lider tarafından belirlenen şartlara itimat gösterdiğini belirtti. Şartlar arasında, söz konusu ülkeleri ‘füze ve İran’ın bölgesel nüfuzu meselelerini tartışmaktan uzak tutma’ konusu da yer alırken, BM’nin 2231 sayılı kararı uyarınca ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesini kınayan bir karar yayınlama, ABD yaptırımları da dahil her türlü yaptırıma karşı İran’a güvence sağlama, İran petrol satışı ve İran bankaları ile ticari ilişkiler sağlama şartları bulunmakta.
Dini Lider Hamaney’in açıklamasının ardından, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani de önümüzdeki günlerde İran’ın taleplerini görüşmek üzere Viyana, Cenevre ve Pekin’e ziyarette bulunacağını duyurdu. Ziyaretin, anlaşmanın yankılarını görüşmek üzere Dışişleri Bakanı Zarif’in Moskova, Pekin ve Brüksel’i kapsayan turundan bir hafta sonra düzenleneceği belirtilirken, Bakan, Rusya ve Çin görüşmelerini birkaç gün önce ‘karmaşık’ olarak nitelendirmişti.
Öte yandan İran Dışişleri Bakanı, Avrupalılardan bu tür güvenceler almanın imkansız olmadığını belirtirken, anlaşma taraflarının “ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesine ilişkin tazminatı görüşmesi gerektiğini” vurguladı.
Bakan Zarif, toplantının ‘İran’ın ihlalleri ve nükleer anlaşmadan çekilme’ konusunda AB Dışişleri Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’ye yöneltilen bir mesaja da yoğunlaştığını belirtti.
İran’ın anlaşmadaki Ortak Komite’ye şikayetinin ardından İran mevzusunun BMGK’ya sunulma olasılığına ve yaptırımların tekrarına dair bir soruya yanıt olarak, Cevad Zarif, taraflardan birinin konuyu BMGK’ya sevk etmesi halinde “muhtemel” şeklinde yanıt verdi. Ancak Zarif, “ABD, nükleer anlaşmadan çekildi ve onların bunu yapması mümkün değil. Taraflardan birinin bunu gerçekleştirmesi için herhangi bir sebep yok. Çünkü İran taahhütlerine bağlı” ifadelerini kullandı. Bakan, nükleer anlaşmanın geleceğinin Tahran’da belirleneceğini vurguladı. Tüm senaryoların incelendiğine dikkati çeken yetkili, “Gelecekte neler olacağını görmemiz gerekiyor. Tüm olasılıkları inceledik. Nükleer anlaşmadan çekilmeye karar vermemiz halinde, tüm şartları da dikkate alacağız” dedi.
İran’ın Avrupa ülkelerinden talep ettiği güvencelere değinen Zarif, “Avrupa’da neye ulaştığımızı görmeliyiz. Ardından Tahran’a bakmamız ve üst düzey yetkililere ulaştığımız verileri sunmamız gerekiyor. Karar Tahran’da verilecek” ifadelerini kullandı.