Tahran/Feraz Safayi

‘Dolar Meşhed’de 60 bin riyalden satılıyor’… ‘İnsanlar Abadan’da dolarlarını 50 bin riyalden satıyor’… ‘Doların yükselmesinin ardından 31 kişi kalp krizi geçirdi’… ‘Hükümet, doların fiyatını düşürmeyi planladığını söyledi’… ‘Doların gerçek değeri 15 bin riyal’… Bu başlıklar geçtiğimiz Pazartesi günü İran basınında yer alan ve İranlılar arasındaki panik havasını gözler önüne seren haberlerin sadece bir kaçı.

Eylül ayında dolar, ABD’nin Kasım ayında uygulaması beklenen ve İran petrol sektörünü hedef alan ikinci yaptırım paketine ilişkin endişeler ve hükümetin sessizliği altında rekor seviyelere ulaştı. Dolar Eylül ayının son haftasında tarihi bir seviyeye ulaşarak 193 bin riyalden işlem gördü.

Pazartesi günü herhangi bir uyarı veya gelişme olmadan İran piyasalarında başta dolar olmak üzere döviz kurları çöktü. Bu tıpkı 2009 yılında İran piyasasında yaşanan benzer bir senaryoyu hatırlatıyordu. O dönem görevde olan Mahmud Ahmedinejad hükümeti, bütçe açığını kapatmak ve parasal desteği artırmak için dolar kurunun yükseltmişti.

Bu haber başlıkları, dolar balonunun patladığı ve İran ekonomi sahnesindeki iktidarının yıkıldığına ilişkin işaretler taşıyordu. Bu durum İran riyalinin yüzde 70 oranında değer kaybetmesinde ve aylardır devam eden ekonomik ‘trajedide’ hükümetin parmağı olduğuna dair şüpheleri güçlendirdi.

İran Cumhurbaşkanı Ruhani dün sessizliğini bozdu ve dolar kurundaki dalgalanmalarda hükümetin parmağı olduğuna ilişkin söylemleri ‘yalan ve iftira’ olarak nitelendirdi. Şarku’l Avsat’ın güvenilir bir kaynaktan edindiği bilgilere göre, İran’da medya ve haber ajansları, resmi organlar tarafından verilen talimatlar doğrultusunda İran para biriminin iyileştirilmesi konusunda özel yayınlar ve haberler yayınladılar.

Medyanın kampanyaya destek vermesi için para verildi

Güvenilir bir kaynak Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada; hükümetin, medyanın bu kampanyaya katılması için bazı haber ajanslarına mali yardımlarda bulunduğunu söyledi. Kaynak daha fazla detay vermedi. Kimliğinin açıklanmasını istemeyen, reformculara yakın bir haber sitesinin sorumlusu ise Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada, “Yaptığımız şey, Mısır devrimi sırasında Tahrir Meydanı’ndaki televizyon kanallarının yaptıklarına çok benziyor. Bizden, istenilen yönde haber yapmamız isteniyor. Söz konusu hükümet yardımları yasal bir sponsorluk anlaşması kapsamında yapıldı” ifadelerini kullandı. Kaynak, hükümetin kampanyayı başlatmak için büyük miktarlar harcadığını sözlerine ekledi.

Ekonomi uzmanı Hamid Bab el-Havaici Twitter üzerinden yazdığı mesajda, “Önümüzde döviz kurlarında hükümet ve resmi kurumlar lehine bir dalga yaratmaya yönelik ayrıntılı bir plan var. Hükümet bu yoldan kamudaki bütçe açığını kapatmaya çalışıyor. Hükümet aylarca suskun kalarak stoktaki dolarları yüksek fiyattan satmak için dolar kurunu yükseltti. Şimdi de düşük fiyatlarla dolar satın almak için kurunun hızla düşmesine çabalıyorlar” şeklinde görüşlerini paylaştı.

Hükümet üç ayda 5 milyar dolar sattı

Bab el-Havaici, hükümetin son üç ayda 140 bin riyalden yaklaşık 5 milyar dolar sattığını söyledi. Havaici hükümetin, piyasadaki satış fiyatı ile resmi fiyat arasındaki farktan (yaklaşık 40 bin riyal), 500 milyar riyal kazandığını ve bugün yeniden dolar fiyatını düşürmeye çalıştığını ifade ediyor.

İrandaki haber ajansları, doların düşüşte olduğunu gösteren bir oluşturmak için yoğun bir kampanya yürütüyor. Ancak taban bunu doğrulamıyor. İranlı bağımsız ekonomi siteleri, ajansların iddia ettiği gibi döviz değerindeki düşüşün yüzde 50 değil, yüzde 20 olduğunu belirtiyor.

İran’da önde gelen ekonomi sitelerinden biri olan ‘Ekonomi Online’ sitesinin ekonomi uzmanına göre, haber ajanslarının yaymaya çalıştığı söylemler, gerçeğe ya da ekonomi yasalarına dayanmayan bir dedikodudan ibaret.

Öte yandan hükümetin planı sokakta farklı tepkilere neden oldu. Sokaklar Pazartesi akşamı, yüzlerce insanın döviz dükkanlarına hücum etmesine tanıklık ederken sosyal paylaşım sitelerinde bu hareketliliğe ilişkin memnuniyetsizlik dile getirildi.

Televizyon kanallarının haberlerinde doların yükselmesi ile yüzde 300 oranında zam gören ürün fiyatlarının, doların değer kaybetmesi nedeniyle düşürülmesi yönünde halkın talebi olduğu iddiaları yer almakta.

Twitter kullanıcıları ise hükümetin, bütçe açığını kapatmak için döviz kurunu manipüle etmek ve insanları aldatmakla suçlandığına ve fiyatlar olması gereken seviyeye gerilemedikçe suçlanmaya devam edeceğine işaret ettiler.

Ancak döviz kurları, dün, panik dalgası azaldıktan ve parlamento yerel para birimindeki dalgalanmayı engelleme kararı aldıktan sonra önceki günden farklı bir gidişat sergiledi. Dolar dün 14 bin 500 tümenden işlem gördü.

Öte yandan önceki gün Cumhurbaşkanı Ruhani başkanlığında yapılan Ekonomi Koordinasyon Yüksek Konseyi toplantısında yabancı yatırımcılara 5 yıl ülkede kalma kapısını açan bir yasa onaylandı.