Viyana/ Besine Abdurrahman – Londra/ Şarku’l Avsat

ABD’nin İran’la varılan nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından yaşanan gerilim sürüyor. Tahran yönetimi, anlaşmaya taraf diğer ülkelerle Viyana’da bir araya gelmeye hazırlanıyor.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani yarın Viyana’da yapılması planlanan ve ABD’nin mayıs ayında nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından Tahran’ın anlaşmada kalan 5 ülkeden talep ettiği garantilerin görüşüleceği toplantı öncesinde açıklamalarda bulundu. Ruhani, İran’ın çıkarlarının garanti altına alınması halinde nükleer anlaşmada kalmaya devam edeceğini söyledi. İran Devrim Muhafızları’ndan üst düzey bir komutan ise ABD’nin İran’ın petrol satışını engellemesi durumunda bölgedeki petrol ihracatını engelleyecek bir politika uygulamaya hazır olduklarını ifade etti.

Reuters önceki gün yayınladığı bir haberde, Cumhurbaşkanı Ruhani’nin Washington’ın tüm ülkelerin İran petrolü alımlarını durdurmaları yönündeki çabalarına devam etmesi halinde diğer ülkelerden gelen petrol sevkiyatlarını aksatmakla tehdit ettiğini aktardı. İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı’nda (İRNA) yer alan bir diğer haberde ise Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’nin açıklamalarına yer verildi. Süleymani, Ruhani’nin açıklamalarını destekleyen mektubunda “Yerinde açıklamalarınız dolayısıyla ellerinizden öpüyorum. İran’ın çıkarına olan her siyasette hizmetinizdeyim” ifadelerini kullandı. Ruhani ise açıklamasında detay vermedi. Ancak bazı İranlı yetkililer, ABD’nin İran’a karşı yürüttüğü ‘düşmanca kampanyaya’ karşılık uluslararası alanın en stratejik nakliye rotalarından olan Hürmüz Boğazı’nı kapatma tehdidinde bulundu.

Ruhani’nin Batı diplomasisi

İran Cumhurbaşkanı Ruhani, İsviçre’nin ardından turizmin kalbi Viyana’ya geçti. Ruhani, Avusturya yetkilileri tarafından yoğun güvenlik önlemlerinin alındığı başkent Viyana’da askeri bir törenle karşılandı. Ruhani’nin Avusturya’ya gelişinden sadece birkaç saat önce Avusturya Dışişleri Bakanlığı’na çağrılan İran’ın Viyana Büyükelçisi, Paris’te düzenlenen İran Muhalefeti Konferansı’na yönelik saldırı girişimine karıştığı şüphesiyle geçtiğimiz cumartesi günü Almanya’da gözaltına alınan İranlı diplomat hakkındaki tutuklama kararı nedeniyle 48 saat içinde diplomat statüsünü kaybedebileceği konusunda bilgilendirildi.

Diğer yandan Avusturya Başbakanı Sebastian Kurz, İran Cumhurbaşkanı Ruhani ile ortak düzenlenen basın toplantısında yaptığı açıklamada Paris’teki saldırı girişimine karıştığından şüphelenilen İranlı diplomatın dokunulmazlığının kaldırılması gerektiğini vurguladı. Kurz “Tam bir açıklamaya ihtiyacımız var” ifadelerini kullanarak İran Cumhurbaşkanı’nın da bunu ‘desteklediğini’ söyledi.

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif ise yaptığı açıklamada bir terör komplosuyla ülkesine yönelik yapılan suçlamaları kınadı. İran’ın terörün her türlüsünü reddettiğini belirten Bakan Zarif, ülkesine yönelik bu tür suçlamalarda bulunulmasını kınayarak bazı tarafların bu ‘iddiaların’ arkasında Cumhurbaşkanı Ruhani hükümetini zayıflatma istekleri olduğunu söyledi.

Cumhurbaşkanı Ruhani, Avusturya Devlet Başkanı Alexander Van der Bellen’in tıpkı kendisi gibi İran ekonomisini etkileyen yaptırımların kaldırılması karşılığında nükleer programlarında kısıtlamaya giderek 2015 yılında imzaladıkları anlaşmayı korumayı istediğini ifade etti. Ruhani açıklamasında, “İran için şartlar uygun olduğu sürece anlaşmada kalmaya devam edeceğiz. Ancak çıkarlarımızdan vazgeçmeyeceğiz” şeklinde konuştu. İran Cumhurbaşkanı, ABD’nin anlaşmadan çekilmesinin ardından anlaşmada kalan beş ülkenin, İran’ın çıkarlarını garanti etmesi halinde anlaşmaya sadık kalmaya devam edeceklerini söyledi. Ruhani, Washington’ın 2015 yılında imzalanan anlaşmadan çekilmesinin ise ‘yasadışı’ olduğunu sözlerine ekleyerek ne ABD’nin ne de bir başka ülkenin anlaşmadan çekilmesinin bir fayda sağlamayacağını vurguladı.

Trump yönetiminin geçen mayıs ayında anlaşmadan çekilme kararı alması, Tahran’da ekonomik yatırımlar yapmayı planlayanların ABD’nin yaptırımlarıyla karşı karşıya kalacağı endişelerini doğurdu. Zira İran’ın da ekonomisini canlandırabilmek için yabancı yatırımlar anlaşmasından ekonomik kazançlar elde etmeye ihtiyacı var.

Avusturya’ya gelmeden önce resmi ziyarette bulunduğu İsviçre’de ikili görüşmelerde bulunan İran Cumhurbaşkanı, “Görevlerimiz ile kısıtlamaların uygulanması arasında bir dengeye ihtiyacımız var… Ticaret ve ekonomi konusunda kararlı adımlar atmayı umuyoruz” açıklamasıyla anlaşmada kalan diğer beş ülkeye (Çin, Fransa, İngiltere, Rusya ve Almanya) doğrudan bir mesaj gönderdi. Fransız Haber Ajansı’nın (AFP) haberine göre, bu beş ülke ve İran dışişleri bakanlarının yarın Viyana’da bir araya gelmesi bekleniyor.

İran’dan IAEA’ya uyarı

Cumhurbaşkanı Ruhani, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Başkanı Yukiya Amano ile bir araya geldi. Ruhani, çarşamba günü yaptığı açıklamada İran’ın Ajans ile işbirliği seviyesini düşürebileceğini söyledi.

İran haber ajansıları, Amano ile görüşen Ruhani’nin toplantı sonrası yaptığı açıklamada “İran’ın nükleer faaliyetleri, her zaman barışçıl amaçları hedeflemiştir. Bununla birlikte Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ile işbirliği düzeyini belirleyecek olan da İran’dır. İran’ın IAEA ile olan işbirliğinin düzeyini değiştirme kararı bu yeni durumun altındaki sebeplere dayanıyor” ifadelerini kullandığını aktardı.

Ruhani, ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından İran’ın çıkarlarının garanti altına alınmaması halinde İran’ın ‘yeni kararlar’ alacağını ifade etti.

Rusya ve Çin’den anlaşmaya destek

Reuters’in haberine göre Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Lu Kang tarafından yapılan açıklamada, Çin Devlet Konseyi üyesi ve Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin cuma günü İran ile ilgili görüşmelerin yapılması planlanan toplantı için Viyana’ya gideceği duyuruldu.

Günlük basın toplantısında açıklamalarda bulunan Sözcü Lu Kang, Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin İran ve anlaşmada kalan diğer ülkelerin dışişleri bakanlarıyla nükleer anlaşmayı nasıl koruyacaklarını görüşeceğini kaydetti.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da çarşamba günü yaptığı açıklamada nükleer anlaşmayı koruma yollarını görüşmek üzere Viyana’da yapılacak olan toplantıya katılacağını duyurdu.