Şam yönetiminin bin 200 kişilik bir heyetle katılması da Yüksek Müzakere Kurulu’nun (YMK) boykotu da Rusya’nın Soçi kentinde düzenlenen Suriye Ulusal Diyalog Kongresi’nin sonuçlarını değiştirmedi. Soçi’deki gerçek müzakereler Suriyelilerin bulunmadığı koridorlarda yapılıyordu. Üç garantör ülke olan Rusya, Türkiye ve İran, kongrenin sonuç bildirgesini Birleşmiş Milletler (BM) ile yaptıkları görüşmelerde şekillendirdi. Garantör ülkeler ve BM Suriye Özel Temsilcisi Steffan De Mistura, Suriye’de hazırlanacak yeni Anayasa için 50 kişilik bir heyet üzerinde uzlaşıya vararak kendi kotalarını koydu.

18 Mart’ta yapılması planlanan başkanlık seçimleri öncesi Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından organize edilen Soçi Kongresi’nin başarısızlığı karşısında herhangi bir sorumluluğu bulunmayan Şam yönetimi kongre sonuçlarına öfkeli. Bu durum, tüm resmi ve Şam yanlısı medya organlarının nihai bildiriyi siyasi giriş ve sonucu olmadan ve üç garantör ülke tarafından üzerinde anlaşmaya varılan resmi belge taslağı bulunmadan yayınlamasıyla kendisini gösterdi.

Astana süreci’nin senaryosu

Şarku’l-Avsat’ın edindiği bilgilere göre, Soçi sonuçları, kongre başlamadan önce kararlaştırılmıştı. YMK’nın konferansı boykot etme kararı almasının ardından Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ile BM Genel Sekreteri Antonio Guterres arasında geçtiğimiz hafta sonu görüşme maratonu yaşandı. BM’nin Soçi’ye katılımını, konferansın sadece bir oturumdan oluşması ve kurucu komiteler kurularak ‘Astana süreci’ senaryosunun tekrar edilmemesi gibi şartlara bağladı. BM Özel Temsilcisi De Mistura’nın, Anayasa Komisyonu süreci şartlarını, adlarını ve mekanizmalarını belirlemesi ve komisyon üyelerini üç ‘garantör ülke’ tarafından sunulan bir listeden seçmesi, bunların yanı sıra önceki Cenevre turlarının ikisinde olduğu gibi Şam hükümet heyetinin başkanı Beşşar el-Caferi’nin reddettiği De Mistura tarafından hazırlanan 12 siyasi ilkenin benimsenmesi gibi bir takım şartları öne sürdü.

De Mistura’nın kongreden çekilme tehdidi

BM ve Moskova arasında kararlaştırılan adımların kongrede gerçekleştirilmesi ise olumlu bir sürpriz oldu. Sonuç bildirgesi metninin değiştirilmesi girişimleri özellikle De Mistura’nın kongreden çekilme tehdidinden sonra başarısız oldu. Sonuçta, Şam heyetinin itiraz ve talepleri ile silahlı muhalefet temsilcilerinin Soçi havalimanında kongreyi boykot ederek Ankara’ya dönmesi bildirgeye hiçbir etkide bulunamadı. Türk heyeti, muhalefet adına konuşurken İran heyeti de Esed rejimi adına konuşarak kararları aldı.

İran resmi haber ajansı (İRNA) ile Suriye resmi haber ajansının (SANA), kongrenin sonuç bildirgesini kendi anladıkları gibi yayınladılar. İRNA ve SANA’da yayınlanan sonuç bildirgelerinde anayasa komitesi oluşturulmasından söz eden önsöz ve özet bölümlerini içermedi. SANA’da yer alan haberde, “Mevcut anayasada değişiklikler için kurulacak 150 kişilik Anayasa Komitesi üyelerinin 3’te 2’si hükümet tarafından belirlenirken, 3’te 1’i ise diğer tarafların temsilcilerinden oluşacak. Komite’nin başkanı ve sekreteri yine komite üyelerince seçilecek” ifadeleri kullanılırken, kongre üyelerinin istişareye ihtiyaç duyup duymadığına yine üyelerin oy birliğiyle karar verilecek yorumu yapıldı.

SANA’da yer alan haberde, orduya ayrılan, “Ordu ve silahlı kuvvetler korunarak, sınırların ve halkın dış tehditlerden korunması ve teröre karşı mücadelede anayasa çerçevesinde hareket etmesi sağlanacak. Güvenlik ve istihbarat birimleri, kanunlar çerçevesinde ulusal güvenliği ve vatandaşları korumaya odaklanacak” ibareleri aynen aktarıldı.

Tahran, sonuç bildirgesini kabul etti

Rejim yetkililerinin Soçi’ye gitmeden önce toplantılar yaparak kendi kırmızı çizgilerini belirleme çabalarına rağmen kongreden çıkan bu Şam’da öfkeye sebep olurken, Tahran’da ise sessizlik hakimdi. Batılı bir yetkilinin söylediklerine göre, Tahran yönetiminin sonuç bildirgesini sessizce kabul etmesi kongre katılımcılarını şoke etti. İran Dışişleri Bakanı Siyasi İşlerden Sorumlu Yardımcısı Hüseyin Cabiri Ensari’nin muhalefet tarafından bazı kişilerle görüşmesine paralel olarak, İran’ın Soçi benzeri bir kongre organize edeceği yorumları yapıldı.

Ankara gözlemcilik yapacak

Buna karşılık, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile yaptığı görüşmelerde, Ankara yönetiminin Soçi Kongresi sonucundan duyduğu memnuniyeti aktardı. Dışişleri Bakanlığı da sonuç bildirgesine dair bir açıklama yayınladı. Kongre sonuçlarına dair değerlendirmede bulunan bir Türk yetkili, “Kongrenin en önemli sonucu 150 kişiden oluşacak bir Anayasa Komitesi kurulmasını ön görmesiydi. Türkiye, kongreye katılmayan muhalif gruplarla yapılacak istişarelerle bu gruplar tarafından kongreye 50 kişilik bir liste sunulmasını sağlayacak” dedi. BM Özel Temsilcisi De Mistura da komitede muhalif grupların temsiliyeti için çalışmalar yürütürken, Ankara muhalefet tarafının garantörü olarak komitenin oluşum sürecine gözlemcilik yapacak.

Moskova’nın Şam ve Tahran nüfuzu

Soçi Kongresi’ne gözlemci sıfatıyla katılan batı ülkeleri ise önümüzdeki günlerde meydana gelecek gelişmeleri ve Moskova’nın sözlerini ne kadar tutacağı ile Şam ve Tahran üzerindeki nüfuzunu ne kadar kullanacağını takip edecek. Şam ve Tahran tarafları, Rusya’dan anayasa komitesine katılacak temsilcilerini belirlemek için 18 Mayıs’ta düzenlenecek Rusya’daki başkanlık seçimleri sonrasına kadar süre vermesini istiyor.

Batı başkentleri, ABD ve müttefikleri tarafından sunulan ve anayasanın hazırlanmasında siyasi sürecin temel alınmasını ön gören taslak ile Moskova’nın gözetiminde gerçekleştirilen Soçi Kongresi’ne dayanan Esed rejiminin tavırlarının ne kadar uyumlu olacağını bekliyor.