Hartum/Seyfulyezil Babekir

Sudan Merkez Bankası’nın bankaların durumunun iyileştirilmesi ve nakit rezervi ile ilgili duyurusuna rağmen Sudan bankaları geçtiğimiz hafta sonu nakit akışında ciddi bir kriz yaşadı.

Şarku’l Avsat, Hartum ve Omdurman’daki bankalarda yaptığı saha araştırmasında, bankalardaki bekleme salonlarının Kurban Bayramı ihtiyaçlarını karşılamak için para çekmek isteyen çok sayıda müşteriyle dolu olduğuna şahit oldu. Müşteriler, Merkez Bankası’nın belirli bir döviz tavanı belirlediğini, bununda müşteri başına 2 bin Sudan Sterlini (yaklaşık 111 dolar) olduğunu söyledi. Bu üst limit uygulaması müşterilerin tepkisine sebep olurken, hesaplarından istedikleri miktarlarda para çekmelerinin engellenmesi konusunda memnuniyetsizlik dile getirildi.

Arab Sudanese Bank Şube Müdürü, Sudan Merkez Bankası’nın her gün bankalara ödediği likidite de ciddi sıkıntı olduğunu, aralarında iş adamları ve şirketlerin de bulunduğu müşterilerin çekmek istedikleri paranın 2 bin sterlinle sınırlandırmak zorunda kalındığını ifade etti. Müşterilerini para çekmeleri için hesaplarının bulunduğu şubelere yönlendirmek mecburiyetinde olduklarını sözlerine ekleyen bankacı, bu durumun müşterilerin hoşnutsuzluğunu artırdığını ve banka şubelerine şikayette bulunmalarına sebep olduğunu belirtti.

Merkez Bankası yorum yapmaktan kaçınıyor

Sudan Merkez Bankası Sözcüsü Sami Abdulhafız ve Basın Müdürü Dr. Abdurrahman bin Avf, özellikle son üç aydır devam eden krizin nedenleri ve krizi bitirmeye dair neler yaptıkları ile ilgili yerel ve uluslararası basının sorularını yanıtlamaktan kaçındılar. Bankacı bir kaynak, Merkez Bankası’nın bankalara likidite sağlamada sıkıntı çektiğini, talep edilen miktarda fon sağlaması halinde yakıt ve buğday gibi temel mal alımlarını karşılayamayacağını belirtti. 2 bin sterlinlik kısıtlamanın özellikle bu yıl kurban bayramındaki alımları etkilediğini söyleyen kaynak, ortalama bir koyunun fiyatının yaklaşık 5 bin Sudan sterlini (277 dolar) olduğunu ve bu yüzden 2 bin sterlinin herhangi bir ailenin ihtiyaçlarını karşılamayacağını da sözlerine ekledi. Bankacılık uzmanları, Sudan Merkez Bankası’nın likidite durumunu iyileştirme konusunda ticari bankalarla işbirliği yapamamasının üzücü olduğunu ifade ettiler. Öte yandan Merkez Bankası bu durumu sadece ilan etmekle kalmadı, aynı zamanda ülkede faaliyet gösteren 41 bankaya müşterilerinin ihtiyaçlarını karşılamaları için ATM’lere yerel para stoklanması talimatı gönderdi.

Çelişkili açıklamalar

Sudan Merkez Bankası tarafından hafta başı yapılan açıklamada, likidite sıkıntısı sebebiyle gerekli önlemlerin alınacağı belirtilirken, Sözcü Sami Abdulhafız, Merkez Bankası’nın bankalardan çekilecek para miktarında üst limit belirleme kararını yalanladı. Bununla birlikte Merkez Bankası resmi internet sitesinde Abdulhafız’ın ‘Politikalarda değişiklik yok’ açıklamalarına yer verilirken, ticari bankalar normal çalışmaya devam etti.

Sudan Merkez Bankası Başkanı, bankacılık işlemlerinin söylentilere göre değil prosedürlere göre yürütüldüğünü belirterek, bankacılık sektörünü bu dedikodulara kulak asmamaları çağrısında bulundu. Sudan Merkez Bankası, bankalar ve banka çalışanlarının Kurban Bayramı tatilinin pazar günü başlayıp önümüzdeki hafta Pazar gününe kadar devam edeceğini açıklarken, konuyla ilgili olarak Hartum’da faaliyet gösteren ATM’lerin yüzde 90’ının aylardır içinde nakit para olmadığını birçok banka müşterisi ve kart sahibinin paralarını çekme girişimlerinin başarısızlığa uğradığı belirtildi.

Sudan Alimler Heyeti’nden çağrı

Sudan Alimler Heyeti bir açıklama yaparak, Merkez Bankası’na bankaların müşterilerinin Kurban Bayramı ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde ödeme yapmaları çağırısında bulundu.
Sudan Alimler Heyeti Başkanı Muhammed Osman Salih, insanların ibadetlerini yerine getirebilmeleri için çalışmaların hızlandırılmasını istedi. Alınan kararın yeniden değerlendirilmesini talep eden Salih, kurban ibadetinin yalnızca zenginlerle sınırlı kalacak şekilde kalmaması için çalışma yapılması gerektiğini ifade etti.

“Likidite kısıtlaması Merkez Bankası ve bankalar arasında alınmış bir karar”

Sudan Maliye Bakanlığı ekonomi danışmanı ve analist Adil Abdulaziz el-Feki, Şarku’l Avsat’a verdiği demeçte, “Merkez Bankası, bankaları müşterilerin mevduatlarını karşılamaları için likiditelerinin yüzde 30’unu ayırmaları gerektiğini söylüyor. Ancak Sudanlı bankaların likidite sağlama konusundaki tutumu ile ilgili sorular var. Bankaların bu miktarları nereye kullandığı merak ediliyor? Merkez Bankası müşterilerine karşı likidite sağlamayan bankalara karşı herhangi bir yaptırım uygulamıyor ve bu uygulamalarından dolayı şikayet dosyası açmıyor” ifadelerini kullandı. Bankaların likiditeyi kasıtlı olarak azalttığını söyleyen el-Feki, bankaların Sudan Merkez Bankası ile yaptıkları ancak ilan edilmeyen bir anlaşamaya göre insanların Sudan para birimini diğer döviz cinslerine çevirmesinin önüne geçmek için kasten vatandaşlara yapılan ödemelere limit uygulandığına inanıyor. Şu anda likidite konusunda mevduat sahiplerinin küçümsendiğini ve isteklerine saygı duyulmadığını düşünen Feki, Türkiye’nin de yakın zamanda yaptığı gibi, yurtsever vatandaşlara dolar almama çağrısında bulunmanın ya da Sudan para biriminde iç likiditeyi çekmek için yüksek kârlı devlet tahvilleri ihraç etmeye teşvik etmenin daha iyi olacağını ön görüyor. Hükümetin, Merkez Bankası’na değil, ülkenin bankacılık sistemine güvenmesinin yıkıcı olabileceğini belirten Feki, Hartum ve diğer şehirlerdeki bankaların çoğunun son üç aydır döviz temininde kriz yaşadığına dikkat çekti.

İnsanların paralarını bankalara yatırma isteksizliği çelik kasa satışlarını canlandırdı

Sudan bankalarındaki likidite krizi bazılarının çelik kasa satın alması ve paralarını evlerinde saklamasına ya da bazılarının ise ülkenin dört bir yanında bulunan elektronik satış noktalarını (POS) ürün satın almak yerine nakit para çekme aracı olarak kullanmalarına sebep oldu. POS cihazı sahipleri komisyon uygulayarak ATM görevi üstlendiler.

Sudan ekonomisi, 2011 yılında petrol üretiminin dörtte üçünü kontrol eden Güney Sudan’ın ayrılmasından bu yana büyük zorluklar yaşıyor. Ancak bununla birlikte ABD, Ekim ayında Sudan’a 20 yıldır uyguladığı yaptırımları kaldırma kararı aldı. Uluslararası Para Fonu (IMF) ise, ülkeye kapsamlı reformlar gerçekleştirmesi tavsiyesinde bulundu.

Yaptırımların kaldırılmasının ardından hükümet, 2016 yılında 1 milyar dolar olan yabancı yatırım akışına kıyasla artık yılda on milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım akışını çekmek amacıyla ülkedeki yatırım fırsatlarını teşvik etme çalışmalarına başladı.