Fiyatlarda büyük bir yükselişe ve ekmek gösterilerinin çıkmasına yol açan yeni yılın bütçe krizinden sonra Sudanlılar, kendilerini aniden cüneyhin dolar karşısında düşüş krizinin içinde buldu. Cüneyh krizi, Sudan’ın gündeminde yer alıyor ve hükümetin son kararlarının çoğunun merkezini teşkil ediyor. Sudanlılar, cüneyh karşısında dolar fiyatlarının günlerdir kara borsada şaşırtıcı bir şekilde yükseldiğini gözlemledi. Kara borsa, kendisiyle resmi piyasa (Merkez Bankası’nın yönlendirdiği bankalar) arasındaki fiyatlarda büyük boşluktan, resmi kanallarda sağlam para nakdinin zayıf olmasından ve piyasanın ihtiyaçlarıyla ithalat faaliyetlerini karşılamak için yeterli olmamasından dolayı sağlam para dolaşımının esas bir merkezine dönüştü. Bu şekilde döviz kuru, önceki gün 32 cüneyhe gerilemeden önce kısa bir süre içerisinde 26 cüneyhten yaklaşık 42 cüneyhe yükseldi. Bu da mal ve hizmet fiyatlarında devam eden değişimlerden dolayı piyasalarda dalgalanmalara ve insanlar arasında endişelere yol açtı.

Sudan cüneyhinde meydana gelen gelişmeler, doların küresel fiyatlarıyla ilgili değildir ve ABD dolarındaki sürpriz bir yükselişten ya da bu hafta para piyasalarında meydana gelen dalgalanmalardan kaynaklanmamaktadır. Kısacası mesele, iç faktörlerden ve sağlam para nakdinin azalmasından dolayı cüneyhin değerinin düşmesiyle ilgilidir. Bu mesele, yıllar önce başladı. Fakat buna rağmen bazıları, küresel para piyasaları krizinde bir teselli ya da çıkış yolu aramaya çalıştı. Analistler, bu krizin geçtiğimiz yıldan beri beklenildiği konusunda aynı görüşteler. Bu kriz kısa süreli olacak. Çünkü uzun vadeli ekonominin temelleri ve dayanakları, ister geçen cuma günü krizin başladığı ABD’de olsun isterse farklı büyük ekonomilerde olsun çok güçlü bir durumda bulunuyor.

Buna karşılık 2018 yılı bütçesine yansıyan Sudan krizinin yaşandığı ve cüneyhin dolar karşısında düştüğü esnada ve öncesinde ekonominin temel dayanaklarının zayıf olduğu belliydi. Yapılan düzenlemeler, ya yanlıştı ya da geçiciydi. Dolayısıyla gerçekçi bütün ekonomik analizler, krizin uzayıp karmaşık bir hal almasını öngörüyor. Cüneyh krizi, Sudan’daki ekonomik krizin bir parçasıdır. Kapsamlı bir şekilde ele alınmadığı sürece krizin çözümü ve hatta makul bir süre için durdurulması mümkün değildir. Bundan önce hükümet, krizlerle yüzleşmek yerine krizleri kuşatma politikasını denedi ve para basma politikasına sığınarak kontrolsüz ya da boşlukları kapatmak için caydırıcı olmaksızın basılan parayı piyasaya sürdü. Öyle ki nakit para hacmi, Aralık 2016 sonunda 121 trilyon cüneyhe ulaştı. Sudan Merkez Bankası’nın eski müdürü Dr. Sabir Muhammed Hasan’a göre bu miktar, 1988 yılında 14 milyar cüneyh idi.

Genelde devletler, açığı kapatmak için banka sektörüne borçlanmaya gidiyor. Çünkü para basma politikası, paranın gerçek değerini ve alım gücünü zayıflatmak anlamına geliyor. Bu da enflasyon oranının ve yaşam maliyetinin yükselmesine neden oluyor. Açığı kapatmak için kayıtsız bir şekilde para basma politikası yürüten bütün devletler, tehlikeli krizlerle ve fahiş enflasyonla karşı karşıya kaldı. İbret almak isteyen herkes için hala açık bir misal olarak duran Zimbabve gibi bazı devletlerin ekonomisi tamamen çöktü. Dr. Sabir’in ifade ettiği gibi Sudan hükümeti, yıllardır bu politikayı yürüttü. Çekirge gibi kuru-yaş her şeyi yok eden yolsuzluğun yanı sıra hükümet, paranın yanlış politikalarda ve faydasız projelerde harcandığı kısa süreli petrol sıçrayışlarından istifade etmedi.

Uygulanan diğer bir tehlikeli politika ise krizi kamufle etmek ve cüneyhin gerilemesini örtmek için para biriminin değiştirilmesi ve sıfırlarla oynanmasıdır. Dolar, 1989 yılında 12 cüneyhe denkti. Sadece iki yıl içerisinde dolar, 100 cüneyhin yukarısına çıktı. Bundan dolayı hükümet, para birimini değiştirmeye giderek dinar çıkardı ve bunu da 10 cüneyhe eşit kıldı. Ayrıca hükümet, doların fiyatını 18 dinar (180 cüneyh) olarak belirledi. Fakat doların fiyatı, 2006 yılıyla birlikte 2 bin dinarı (2 bin cüneyh) geçene kadar cüneyhteki gerileme devam etti. Hükümet, para birimini yeniden değiştirerek yeni ve farklı bir değerle cüneyhe geri döndü.
Cüneyhin değerini 100 dinara eşitleyerek doları iki cüneyh fiyatında (eski fiyatla 2 bin cüneyh) belirledi. Güney Sudan ayrıldıktan ve Kuzey Sudan güneydeki petrol üretiminin çoğunu kaybettikten sonra yeni cüneyh de hızlı bir şekilde düşerek doların fiyatı 6 cüneyhi (eski cüneyhle 6 bin) geçti. Dolar, 20 cüneyh sınırını (eski cüneyhle 20 bin) aşana kadar cüneyhin değeri düşmeye devam ederken Sudanlılar, hayali milyonlarla konuşmaya başladı. En nihayetinde son durum, bugünlerdeki krize ulaşarak dolar 40 cüneyhi (eski cüneyhle 40 bin) aştı.

Hükümetin ilan ettiği son uygulamalar ve kararlar, krizi çözemeyecek ve cüneyhi yeniden iyileştiremeyecek. Çünkü sadece sağlam paraları ellerinde bulundurmalarından dolayı vatandaşlara katı idam hükümleri uygulandığı zaman bile söz konusu kararların ve uygulamaların çoğu denendi ve başarısız oldu. Cüneyhin durumu, çıkmaza giren ekonominin kapsamlı bir şekilde reform edilmesine bağlıdır. Ekonomik durum, Sudan’ın yılbaşından bu yana risk yaşamasına neden oldu ki bu riskler de olayların gidişatının belirleneceği yönlerle ilgili birçok öngörülere kapı araladı.