Suriye’de ‘Suçların Tarafsızca Soruşturulması İçin Uluslararası Mekanizma’ Başkanı Catherine Marchi-Uhel, kurumdaki uzmanların ve soruşturmacıların Suriye’de işlenen suçlarla ilgili bir milyondan fazla belge topladıklarını belirtti. Görevlerinin, şartlar sağlandığında ulusal veya uluslararası bir mahkemeye sunulmak üzere tüm taraflarca işlenen ihlalleri kanıtlamak olduğunu söyleyen Uhel, Suriye hükümetinin henüz Şam’ı ziyaret etme, Cenevre veya New York’ta görüşme taleplerine yanıt vermediğini belirtti.

Marchi-Uhel, Cenevre’de Şarku’l Avsat muhabirine verdiği bir röportajda, mekanizmanın, Rusya’nın Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) kararı ile konuyu Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne taşıma kapısını kapatmasının ardından 105 üye devletin onayı ile BM Genel Kurulu kararı uyarınca oluşturulduğunu ifade etti. Suriye’deki suçlardan sorumlu olanların hesap verebilirliğinin önemine dikkat çeken yetkili, “Uzlaşı, kolay bir yol değil. Ancak adalet olmadan kalıcı bir barış sağlanamaz. Suriye’de tüm taraflar hesap vermedikçe kalıcı bir barış olamaz” dedi.

İşte Şarku’l Avsat’ın Catherine Marchi-Uhel ile yaptığı röportajın tamamı;

Bu “mekanizma” neden BMGK tarafından değil Genel Kurul tarafından kuruldu? Siyasi açıdan destek aldığı taraflar kimler?

Neden kuruldu? Suriye’deki bozulmanın ve uluslararası yasaların ihlalinin, mekanizmanın kurulma nedenlerinden biri olduğunda şüphe yok. Suriye’deki şiddet eylemlerinin başlangıcı, ayaklanmaya verilen tepki ve durumun çatışmaya dönüşmesinden bu yana farklı taraflarca işlenen ihlallere dair birçok suçlama var. Bu suçlamalar; BM, Soruşturma Komisyonu, sivil toplum ve birçok ülke tarafından ortaya koyuldu. Ardından şu noktaya vardık; Yargı süreci nedir? Yasal model olan, Uluslararası Ceza Mahkemesi nedir? Mahkeme, Ruanda veya Yugoslavya’da önceden olduğu gibi mi nasıl işliyor?

Ya da özel mahkeme nasıl?

Bu, seçeneklerden biriydi. Adaletin sağlanması için tüm seçenekler tartışıldı, ancak hepsi uzak tutuldu.

Neden?

BMGK’daki veto hakkı nedeniyle bazı seçenekler konseyin onayını gerektirecektir. Ardından diğer seçenekler, bazı ülkelerin talep etmesi halinde, tartışılacak. Genel Kurul temel uluslararası suçlarla ilgili hesap verebilirlik prosedürlerine katkı sağlayacak mekanizmaların kurulmasını desteklemekte. Şüphesiz ki durum, BMGK’nın engellenmesi ve 27 yıl süren görev süremde tanık olduğum birçok suç ve ihlal açısından acı vericiydi. Suriye’nin durumu, kariyerimde yaşadığım her şeyin en acı verici ve şok edici halidir.

BMGK içerisindeki tıkanıklık nedeniyle herhangi bir hesap verilebilirliğin olamayacağı büyük bir hata. Bu sebeple bu seçenek (Genel Kurul kararı ile mekanizmanın kurulması), gerçekleşti. Bazı ülkeler, bu seçeneği destekledi, karar taslağını onadı ve taslak, Genel Kurul’da 105 ülke tarafından oylandı. Aynı şekilde “mekanizma” kuruldu. Bu bir mahkeme değil. Kanıtların korunması ve boşa harcanmaması için mevcut en iyi seçenekler; delillerin sunulmasını, soruşturmayı gerektiren bir yargılanmanın hazırlanması ve ulusal ya da uluslararası bir mahkemeye sunulmasıdır.

Bu mekanizma ile diğer mevcut mekanizmalar arasındaki fark nedir?

Örneğin Uluslararası Soruşturma Komisyonu, gerçekleri toplamak ve ihlalleri kamuya açık olarak raporlamakla ilgilenmekte. Amacı, cezai davalar için dosya oluşturmak ve bunları yargılamak değil. Gerçekleri toplamadaki kriterleri farklı. “Komisyon” ile aramızdaki fark; biz kanıt topluyoruz, bununla ilgileniyoruz ve kanıtları bir mahkemeye sunma perspektifine uygun olarak ele alıyoruz. Bu durum, çalışmanın niteliğini dolduruyor ve sorumluluk zincirini belirliyor. Kanıtların profesyonellik, doğruluk çerçevesinde ve tek bir kaynağa güvenilmeden mümkün olan en yüksek düzeyde toplanması gerekiyor. Kanıtlar, mahkemede dayanıklı bir şekilde durabilmeli.

Soruşturma Komisyonu tarafından toplanan kanıtlar, işlenen suçların bilgi ve özetidir. Ancak mekanizmanın çalışması; kanıt ve bilgi toplamaya, dava dosyalarını suçun maddi unsurlara ve bireysel cezai sorumluluk kalıplarına bağlayan analitik bir çerçeveye dayalıdır.

Tanıklarla ilgili olarak, bir aşamada mahkemede ifade vermek için birinden faydalanmaya karar verilirse, mahkemede ifade vermeye istekli kişiler de dahil olmak üzere uluslararası standartlar da benimsenmelidir. Bazı insanlar, isimlerinin açıklanmaması şartıyla ne olduğu hakkında konuşmaya hazır.

Suriye’de durum karışık. Kendileri Suriye’den ayrılan ancak akrabaları hala Suriye’de olan bazı insanlar var. Bazı kişiler, yıllar önce ifade vermeye hazırdı. Belki de artık bunu yapmak istemiyorlar.
Her türlü durumda komisyonun bilgisi bizim için bir başlangıç noktası olarak çok önemlidir. Bu nedenle çalışmalarının sonuçlarından faydalanmak için onlarla bir anlaşma imzaladık.

Kimyasal Dosyaları Soruşturma Komitesi’ni nasıl değerlendiriyorsunuz?

Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW) ve Suriye’de kimyasal silah kullanımını araştıran ortak soruşturma misyonu (JIM) arasındaki ortak soruşturma mekanizması, soruşturmaları yürütmüş ve kamu raporlarını sunmuştur. Fakat onlar bizden farklı, çünkü uluslararası cezai adalet standartlarına uygun olarak herhangi bir şüpheye yer bırakmadan bireysel cezai sorumluluk ilkesini kullanmazlar.

Geçtiğimiz yıl, BMGK (Rusya destekli Güvenlik Konseyi kararı ile) ortak mekanizmanın görevini onayladı. JIM, bireysel silah sorumluluğu değil, kimyasal silahların kullanımıyla ilgili birimleri tespit ediyordu. Bireysel cezai sorumluluğu dikkate almak sonraki yargılama sürecini desteklemek için bizim sorumluluğumuzdadır.

JIM’in kapanmasından sonra durum nasıl?

Bu yıl Haziran ayında OPCW, kimyasal silah kullanımının sorumluluğunu üstlenmeye karar verdi. Biz de organizasyona uygun araçları elde etmeye çalışıyoruz.

Bu gerçekleşti mi?

JIM ve OPCW’ye sunulan araçlar için talebimizi sunduk. Bir anlaşmaya varmak için yasal bir çerçeve araştırıyoruz. Bir anlaşmaya varacağımızdan eminiz.

TÜM TARAFLAR

Görevleriniz açısından, tüm tarafların ihlallerini soruşturuyor musunuz?

Bu soruya döneceğim. Ama öncelikle şunu açığa kavuşturayım; diğer mekanizmaların raporlarından faydalanmak, kararlarının ve raporlarının sonuçlarını kabul ettiğimiz anlamına gelmez. Neden? Çünkü tarafsız olmalıyız ve bağımsız bir şekilde sonuç almalıyız. Başka bir sebebi de uluslararası standartlar var. Belki aynı kanıtlara dayanarak, farklı sonuçlar elde edebiliriz çünkü standartlarımız farklı.

Tüm tarafların ihlalleri derken ne kastediyorsunuz; Hükümet, muhalefet ve DEAŞ?

2011 yılından bu yana Suriye’de işlenen “en ciddi suçların” soruşturulması bizim sorumluluğumuzda. Yani bir tarafın değil, tüm tarafların işlediği suçlara bakıyoruz.

Nasıl?

Tarafsız olmak, bir ülkeye, bir tarafa veya bir kuruluşa karşı herhangi bir önyargıya sahip olmamak ve tüm ihlalleri ele almak demektir.

En ciddi suçlarla ilgilenmek derken, ne kastediyorsunuz? Hangi suçun “çok tehlikeli” olduğuna kim karar veriyor?

Seçimlerimizde takdir yetkisini kullanmak ve karar vermek zorundayız. Tüm işlenen suçlar, sayılarının çokluğu açısından yargılanamaz. Tüm ciddi suçlardan bahsediyoruz. Bazı suçlar, “insanlığa karşı işlenen suçlar”, “savaş suçları” veya “soykırım” olarak addediliyor. Büyük suçlardan bahsediyoruz. Bu suçlar nasıl değerlendiriliyor? Bir dava nasıl başlatılıyor? Bunlar çok dikkat gerektiren önemli sorulardır. Genel Kurul’a sunduğumuz ilk raporda, takip edeceğimiz bazı kriterleri de özetledik.

“Çok tehlikeli” suçlardan kastınız nedir?

Suçların ciddiyeti, mağdurların sayısı ve niteliği (kadınlara, erkeklere, yetişkinlere ve çocuklara karşı suçlar) ile çatışmayı körükleyen, devam ettiren veya mağdurlara insani erişimi engelleyen suçlar gibi, dikkate aldığımız bazı hususlar var. Tüm taraflarca işlenen suçların adil temsilini sağlama ihtiyacını da ekleyebiliriz. Bir tarafça işlenen suçların diğerlerinden daha fazla olduğunun tespit edilmesi halinde, tüm taraflarca işlenen suçlar için aynı dosya açılamaz. Adli temsilden kastım, benzer sayıda dosya değil. Aksine siyasi aidiyet açısından bağımsız olarak şüphelilere karşı suçları belgelemek için eşit çabaların ortaya koyulması gerekiyor.

Siz bir yargıç olarak baktığınızda, sizce teknik ve yasal açıdan Suriye’de yaşananlar için “insanlığa karşı suç”, “savaş suçu” veya “soykırım” terimlerinden en uygunu hangisidir?

Bunların hiçbirini genel ve mutlak olarak kullanmayacağım. Bu durum, daha önce açıkladıklarıma zıt. Peşin bir fikrim yok. Elimizdeki kanıtlara göre hareket ediyoruz. Her suçun tanımına dayalı olarak suç dosyaları oluşturuyoruz. Örneğin, “savaş suçları” bağlamında çatışma ve suçlar arasında bir bağlantı olmalı. Aynı şekilde “insanlığa karşı suçlar” bağlamında da sivillere karşı sistematik bir saldırı olmalı. Önce genel çerçeveye bakıyoruz ve belirli bir durumda karar vermek için araç topluyoruz.

Bunun için 1 yıldır çalışıyorsunuz ve bir tanıma ulaştınız. Ancak üst düzey BM yetkilileri, açıkça “savaş suçlarından” bahsediyor. Bu terimleri yasal olarak kullanmak doğru mu?

Bu durum, tam olarak başında olduğum “mekanizma”, soruşturma komisyonu ve işlenen suçlara ilişkin kamuoyu bildirileri arasındaki farkı yansıtıyor. Ortada “savaş suçu” suçlamaları var mı? Evet. Bu, bir mahkeme tarafından kanıtlandı mı? Bazı dosyalar, Avrupa mahkemelerine sunuldu ve “savaş suçu” ifadesi kullanıldı.

Nerede?

İsveç ve Almanya’da. “Savaş suçları” ile ilgili soruşturmalar yapıldı. Savcılardan sağladığımız bilgi ve kanıtları edinme taleplerine yanıt olarak ulusal mahkemelere de yardımcı oluyoruz. Kanıtları sistematik bir şekilde topluyoruz. Herhangi bir erken tanımlama yapmıyoruz. Bir gazeteci ya da uluslararası yetkilinin söylediği ile bizim yaptığımız arasındaki fark da budur. Suç dosyalarının sayısının zaman aldığını söyleyebilirim.

Peki ne elde ettiniz?

Çalışmamızda elde edilebilecek çok şey var. Bizim de elde ettiğimiz şey, kanıtların toplanmasına öncülük etmek ve Suriyeliler, sivil kuruluşlar ve ülkeler dahil olmak üzere mevcut mekanizma ve etkin aktörlerle işbirliği yapmak için gerekli hazırlık çalışmalarının tamamlanmasıdır. Genel Kurul tarafından bize verilen görevi tamamlamak için taraflarla mutabakat zaptı imzalanmalıdır. Şu an araçları topluyor ve güvenli bir yerde tutuyoruz. Ayrıca mahkemeye sunmak üzere suçlar ve olası yetkililer arasında bağlantı kuruyoruz.

Elinizde ne kadar bilgi var?

En az 900 bin belge ve 4 milyar dijital birim. İkinci raporumuzu ilerleyen günlerde yayınlayacağız.

Gerçekleştirilen şeyler nelerdir?

Dosyaların oluşturulmasının zaman alacağı kesin. Ancak çeşitli ülkelerde ulusal savcılar arasındaki ilişkileri ve çalışma sonuçlarını bizimle paylaşan öncelikleri sunduk. Ulusal mahkemelere destek de dahil olmak üzere çeşitli amaçlar için bilgi topluyoruz. Gelecek davalar için hazırlanıyoruz. Aynı zamanda idam cezasına sahip ülkeler hariç ulusal mahkemelere yardımcı oluyoruz.

DEAŞ’ın ihlallerini de takip ediyor musunuz?

Evet.

DEAŞ ile ilgili diğer mekanizmalarla işbirliği yapıyor musunuz?

DEAŞ’ın ihlalleriyle ilgilenmek üzere BMGK tarafından kurulan soruşturma mekanizmalarını kastediyorsunuz.

– Evet.

Onlarla işbirliği içerisindeyiz. Soru şu; Suriye’deki “DEAŞ” ile ilgili belgeleri sağlamaya önem gösteriyoruz. Ancak idam cezasının var olması dolayısıyla Irak mahkemeleriyle işbirliği yapmak imkansız. Durum, idam cezasına dönüşmedikçe dosyalarımızı Irak mahkemelerine teslim edemiyoruz. Ancak temas halindeyiz.

Finansmanı nasıl sağlıyorsunuz?

38 ülke ve Avrupa Birliği bizi gönüllü olarak destekliyor. Geçtiğimiz Ekim ayında Genel Kurul, Genel Sekreterlikten “mekanizmanın finansmanının” 2020 yılı için BM düzenli bütçesine dahil edilmesini istedi. Bu amaçla 2020 bütçesini dengelemek için gelecek Mart ayında bir talep göndereceğiz. Gönüllü katkıların bir parçası olmaya devam edeceğiz.

Peki elde ettiğiniz bütçe ne kadar?

2018 bütçesi 14 milyon dolar.

Suriye’deki siyasi önemin azalması dolayısıyla “mekanizmayı” destekleme konusunda uluslararası açıdan bir ilgi azalması var mı?

İlgi mevcut ve sabit. Ancak bildiğiniz gibi iş bir yılda bitmeyecek, bu yüzden sürdürülebilirliğe ihtiyacımız var. Hesap verilebilirlik durumunda, uzun vadede gönüllü finansmana güvenmek uygun bir yol değil.

Asıl olarak, yargılamalar ne zaman gerçekleştirilecek?

Bir taraftan, mekanizma şu anda çok önemli bir rol sayılan ulusal yargılamalar için mevcut prosedürleri desteklemekte; Rolümüz, hesap verebilirliğe katkıda bulunan her türlü çabayı desteklemektir.
Diğer taraftan ise yetkili ulusal mahkemelere, Uluslararası Ceza Mahkemesine veya özel mahkemeye bir gün sunacak olduğumuz dava dosyalarımızı hazırlıyoruz.

Hangi seçenek gerçek? Yargılamalar ne zaman gerçekleştirilecek?

BMGK’nın şu andaki durumundan dolayı yakın gelecekte özel bir mahkeme kurulması zor görünüyor. Aynı şekilde Suriye, BM’ye yardım başvurusunda bulunmadı. Bu seçenekler gelecekte ortaya çıkabilir.

Ne zaman?

Bilmiyorum. Size beklentiler veremem. Ama zaman geldiğinde, dosyalar hazır olmalı.

BMGK yolu kapalı mı?

Evet. Rusya ve Çin, dosyanın Uluslararası Ceza Mahkemesine yönlendirilmesinde veto yetkilerini kullandı.

Bu durum, Güvenlik Konseyi tarihinde ilk mi?

Hayır. Başka durumlar da var. Yugoslavya’da mahkeme kurulduğunda bile çalışmasını beklemiyorduk. Zaman aldı. Umarım Suriye’de zaman, uluslararası adaletin rolünü oynaması ve Suriye adaletinin çalışması lehine olur.

Yani, siz de bekleme halinde misiniz?

Hayır. Kanıtları topluyor, koruyor ve analiz ediyoruz. Suriye’deki durumun tam bir portresini çizmemizi sağlayacak analitik kaynaklar geliştiriyoruz. Örneğin olayların kronolojisi, haritalar ve örgütsel çizelgeler, suç türleri ve suçları aktörlere bağlama gibi…
Daha önce de belirttiğim gibi, diğer yargı organları ile bilgi alışverişi yapıyoruz. Ayrıca tüm çatışma taraflarınca işlenen suçlara ilişkin dava dosyaları hazırlıyoruz.

KANIT

Kanıtları nasıl topluyorsunuz?

Klasik yöntemler; ifade vermeye istekli tanıkların belirlenmesi, belge toplama, doğrulama ve güvenilirlik. Ayrıca birçok video var, ancak mekanizmanın zorluklarından biri de belgelerin büyüklüğü. İlgili materyallerin geçerliliğini kanıtlayacak ve kanıtları diğer destekleyici materyallerle ilişkilendirecek şekilde sınıflandırmak için yenilikçi stratejiler geliştiriyoruz.

Örneğin?

İsveç’teki yargılamada, bir video Suriyelilere karşı bir dava başlatmakta etkili oldu. Çünkü sanıklar (suç işlerken) fotoğraflarını çekmişlerdi. Çevresel kanıtlar da önemli. Ancak süreç karmaşık ve uzun.

Suriye örneğinde, sosyal medya organları da bir rol oynadı. Bu durum, işinizi daha kolaylaştırdı mı yoksa zorlaştırdı mı?

İki durum da doğru. Hem kolaylaştırdı hem de zorlaştırdı. Elimizde, video kayıtları olduğu doğru. Ama bu, işleri biraz zorlaştırıyor. Sahte olup olmadıkları veya başka bir yerle ilgili olup olmadıkları da doğrulanmalı. Ayrıca olayın kendisi veya bir bölümünü görüntüleyen tekrarlar var. Herhangi birini seçmek, yasal olarak zor bir karar. Hikayeyi birleştirmek için nitelik, tekrar ve çoklu temaslar işleri zorlaştırıyor.

Tüm Suriyeli taraflarla konuşuyor musunuz?

Mümkün olduğunca geniş bir dilimde. Yugoslavya’da yaşadığım tecrübemde, bir tarafa karşı birkaç dava oldu, diğer taraflara karşı olmadı. Bazı ülkeler yargılamaya yardım etti.

Suriye’ye dair nasıl?

Görevlerimizi açıklama konusunda herkesle iletişim kuruyoruz.

Suriye hükümetiyle iletişiminiz var mı?

Birçok defa. Görevlerimizi açıklamak için bilgi ve görüşmeler istedim.

Cevap?

Suriye hükümeti defalarca birçok tarafın ihlallerinden söz etti.

Cevap ne oldu?

Cevap yok. En azından şu ana kadar…

Peki sonra?

Bana emanet edilen görevi yerine getirmeye kararlıyım. Suriye büyükelçilerinden New York ve Cenevre’deki BM görüşmelerinde temaslar sağladım ve randevu aldım. Henüz bir cevaba ulaşmadım. Ayrıca yetkililerin resmi açıklamalarında yer alan suçlamalarla ilgili ek bilgi talep ettim.

Bu duruma ne kadar devam edeceksiniz?

Çabalarımı sürdüreceğim. Teslim olmayacağım. Bu gerçekten önemli. Suriye halkı açısından, tüm taraflarla iletişim kurmak önemli. Herkese iletmek istediğim şey, tarafsız ve etkin olduğumuz.

Muhalif bölgelere soruşturmacı gönderdiniz mi?

Hayır. Devlet onayı olmadan bir yere gitmeyeceğim.

Şam’ın pozisyonunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Onlara neden bizimle işbirliği yapmadıklarının sorulması gerekiyor. Davaların yargılanmasına katkıda bulunmak önemli. Bir suçun işlendiğini söylüyorlar. Bu sorunları ele almak istiyorlarsa, işbirliği yapmalılar.

Örneğin?

Örneğin herhangi bir resmi Suriye bildirisinde, Suriye Arap Cumhuriyeti yetkililerine karşı “adam kaçırma”, “DEAŞ” suçları veya muhalif suçlar var. Bu nedenle, bunları belgelemek için bizimle işbirliği yapmak onların çıkarına.

Bunun egemen bir konu olduğunu söylüyorlar?

Ben de suçun meydana geldiği bir devlet olarak sorumlulukları olduğunu söylüyorum. Mesela, Suriye’den ülkelerine dönen yabancı savaşçıları ele geçirmek gibi. Genel Kurul, Suriye de dahil olmak üzere tüm devletlerin işbirliği yapmasını istedi.

Suriye’de suç işledikten sonra eve dönen yabancı unsurlarla görüşmeyi talep ettiniz mi?

Henüz bu yolda gitmedik. Ulusal yargılamalara destekten bahsederken, genel savcılarla iletişim kurmaktan bahsediyorum.

Aslına bakarsanız, kurbanların aileleri açısından, suçluların yargılanmadan soruşturulmasının yeterli olduğunu düşünüyor musunuz?

Öncelikle, ne tür bir adalet istediklerini söyleme konusunda kurbanların aileleri adına cevap veremem. Cinsel şiddet mağdurları ile ilgili deneyimlerime göre, örneğin, bazıları unutmak istiyor, mahkemeye çıkmak istemiyor, bazıları da ilerleme kaydetmek için gerçeğin bilinmesini istiyor. Eğer bir kayıp varsa, belki de anne kaybolan çocuğunun kaderini bilmek ister.

Uzlaşı için hangisi daha iyi?

Tecrübelerime göre, eğer bir hesap verebilirlik veya hakikat yoksa, kalıcı barış ihtimali de yok. Uzlaşının tüm ikilemlere bir çözüm sağladığını söyleyemem, ki bu kolay bir yol değil. Ancak kalıcı barışın, bir tür adalet ve hesap verebilirlik sağlanmadan olamayacağında şüphe yok.

BM himayesindeki Cenevre görüşmelerinde, hesap verilebilirlik dışında her şey hakkında konuşuldu mu?

Hesap verebilirlik, Cenevre’deki politik sürecin bir parçası olmalıdır.

Bu şekilde mi?

Bu şekilde olmalı. Soruşturma ve hesap verebilirlik politik sürecin bir parçası olmalıdır. Ben müzakereci değilim. Barış sürecinin bir çeşit hesap vermeden nasıl ilerlediğini göremiyorum. Tüm taraflar için bir muhasebe olmalı.

BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura, Suriye anayasasını görüşmek üzere büyük ve bölgesel ülkelerden temsilcilerle bir araya geldi. Sizinle de bir görüşme yapıldı mı?

Eski görüşmelerimizdeki gibi, süreci takip ediyorum.

Bir işbirliği var mı?

Her iki rotada da paralel çalışılıyor. De Mistura’nın üstlendiği zor göreve saygı duyuyorum.

Başka bir anayasal sürecin parçası değil misiniz?

Bu rotanın sonucuyla kesinlikle ilgileniyorum. Ancak mekanizmanın görevinin, “2011 yılından bu yana Suriye’de işlenen ciddi uluslararası suçlar için hesap verebilirlik sürecine yardımcı olmak” olduğunu söyleyebilirim.