Londra/Adil es-Salimi

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarının ilk aşamasının başlamasına iki hafta kala, nükleer anlaşmanın tarafları olan ülkeler (4+1) ile bankacılık ilişkileri ve İran petrolü satışı konusunda pratik adımlar atmaya başladıklarını söyledi.

Öte yandan ‘Wall Street Journal’ gazetesi Avrupalı yetkililerden aktardığı bilgilere göre, ABD’nin yeniden uygulamaya başlayacağı yaptırımlar öncesinde Almanya, İngiltere ve Fransa’nın, nükleer anlaşmayı korumak için İran Merkez Bankası’nın Avrupa bankalarındaki banka hesap faaliyetlerinin devam ettirecek yeni finansal yollar planladığını kaydetti.

Dışişleri Bakanı Zarif, yabancı diplomatlar ve ekonomi temsilcileri ile yaptığı toplantıda, üç Avrupa ülkesi ile Çin ve Rusya’nın, ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından İran’ın zararlarını telafi etme sözü verdiklerini söyledi.

Diğer yandan ABD’nin İran yaptırımlarının ilk aşamasının 4 Ağustosta başlaması bekleniyor. Bununla birlikte İran, aylardır devam eden ekonomik gerilemenin yanı sıra yaklaşan yaptırımların psikolojik etkilerini azaltmaya çalışıyor.

İran resmi haber ajansı ISNA, Bakan Zarif’in, ABD’nin 8 Mayısta nükleer anlaşmadan çekilmesi sonrasında 15 Mayısta Avrupa ülkeleriyle İran arasında yapılan ilk toplantının ardından, Avrupa Dış İlişkiler Sorumlusunun tutumunu ‘Avrupa tarafının nükleer anlaşmaya siyasi bağlılığının bir kanıtı’ olarak nitelendirdiğini aktarmıştı.

Ancak Dışişleri Bakanı Zarif’in bu tutumu, İran Dini Lideri Ali Hamaney ve destekçilerinin tutumundan farklı. Avrupa ülkelerinin anlaşmayı sürdürme konusundaki kararlılığı hakkında şüphelerini dile getirirken Hamaney ve destekçileri, Avrupa ülkelerinin nükleer anlaşmanın sürdürülmesi için temel şartları yerine getirmelerini talep ettiler.

Geçtiğimiz Mayıs ayı sonunda, İran Devrim Rehberi Ali Hamaney’in Uluslararası İlişkiler Danışmanı Ali Ekber Velayeti, Rusya ve Çin ile yakınlaşma, aynı zamanda da Avrupa ülkelerinden uzaklaşma çağrısında bulundu. Velayeti, İran’ın son nesil santrifüjleri İR6 ve İR8 sistemleriyle uranyum zenginleştirme ve İran gemileri ile denizaltıları için nükleer enerjiyle çalışan motorlar yapılması çalışmalarına yeniden başlanmasını istedi.

Bununla birlikte Ali Ekber Velayeti açıklamasında, “Rusya, İran’a karşı güç mantığıyla konuşmak istemiyor ve böyle bir niyeti de yok. Doğuya yönelme stratejisi, Batı’nın kötülüğünden kurtulmanın en kolay yolu” ifadelerini kullandı. Velayeti ayrıca geçtiğimiz hafta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya geldi.

Ancak Dışişleri Bakanı Zarif, dünkü açıklamasında Avrupa ülkeleri ile Çin ve Rusya arasında ayrım yapmaktan kaçındı. Bununla birlikte Avrupa ülkeleri ile Tahran arasında siyasi, ekonomik ve güvenlik alanlarında ‘yakın işbirliği’ kurulması gerektiğinin altını çizdi.

Zarif, “Anlaşmada kalmaya devam eden 5 ülkenin de bankacılık işbirliğini, İran petrolü satın alımları seviyesini, ticaret ilişkilerini, sigorta, ulaşım, havacılık ve yatırım alanlarındaki şirketlerin İran’da kalmaları konusunda gerekli adımları atma sözü verdiler” dedi.

Ayrıca Çin, Güney Afrika ve Hindistan’a yaptığı son ziyaretlere ve İranlı yetkililerden oluşan heyetlerin Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından ABD yaptırımlarının başlaması öncesinde çeşitli ülkelere gönderildiğine dikkat çeken Zarif, tüm İranlı diplomatların, ABD baskısına rağmen dünyanın dört bir yanından siyasi yönetimlerin İran’ın aktif olmaya devam etmesini isteyen birlik mesajlarını Tahran’a ilettiklerini vurguladı.

İran Dışişleri Bakanı, iki hafta önce Viyana’da 4 + 1 ülkeleri dışişleri bakanlarıyla yaptığı görüşmede aldığı teklif paketinin içeriğini açıkladı. Bakan Zarif toplantıda, bu ülkelerin bankacılık işlemleri ve İran petrolü satın alımlarının devam etmesi için atmaya hazırlandıkları adımları görüştüklerini söyledi. Zarif, Ruhani tarafından gönderilen İranlı heyetin Moskova ve Pekin’in ardından yurtdışı ziyaretlerinin devam edeceğine işaret etti.

Öte yandan İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 6 Haziran’da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile yaptığı telefon görüşmesinde de söylediği gibi, Avrupa’nın toplantıdaki teklif paketine destek verdi. Ancak teklif paketinin nükleer anlaşmayı kurtarmak için yetersiz kaldığı düşünülüyor. Bu düşünce, İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Ali Ekber Salihi tarafından, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres ile görüşmesi sırasında yaptığı açıklamada dile getirildi. Salihi, Avrupa’nın nükleer anlaşmayı korumak için sunduğu önerilerin Tahran’ı tatmin etmediğini söyledi.

Diğer yandan Zarif, orta ve küçük ölçekli şirketlerin İran piyasasına girmesinden duyduğu memnuniyeti dile getirerek, bu şirketlerin İran ekonomisinin ve diğer ülkelerle olan ticari ilişkilerinin önemli bir parçası olduğunu açıkladı. İran Dışişleri Bakanlığı da, özel sektörü teşvik edecek ‘ekonomi diplomasini’ devreye sokmaya hazır oldukları açıklamasında bulundu.

Tahran, küçük ve orta ölçekli şirketleri İran’daki büyük şirketlerin boşluğunu doldurmaya teşvik ederek ekonomik yaptırımları hafifletmeye çalışıyor.

Bunun yanı sıra Zarif açıklamasında, ABD’nin nükleer anlaşmadan çıkmasına yanıt olarak ülkesinin yalnızca nükleer anlaşmayı sürdüren müttefikleriyle çözümlere ulaşma ve ‘yasal’ yollara öncelik verdiğini söyleyerek, Tahran’ın önceki gün ABD’yi Uluslararası Adalet Divanı’na şikayet etme adımının da bu çerçevede gerçekleştiğine dikkat çekti.

Aynı bağlamda, ABD merkezli Wall Street Journal gazetesinin dün yayınladığı haberde, Avrupalı yetkililerden aktardığı bilgilere göre, ABD’nin yeniden uygulamaya başlayacağı yaptırımlar öncesinde Almanya, İngiltere ve Fransa, nükleer anlaşmayı korumak için İran Merkez Bankası’nın Avrupa bankalarındaki banka hesap faaliyetlerinin devam ettireceği yeni banka hesapları oluşturmayı veya yeni bir mali kanal açmayı planlıyor.

Gazete, Avrupa ülkeleri tarafından atılan bu ilk adımı, İran’ı uluslararası arenadan dışlamaya çalışan ABD yönetiminin politikalarına karşı doğrudan tavır alan Avrupa hükümetlerinin, nükleer anlaşmayı sürdürmeye kararlı olduklarının bir işareti olarak nitelendirdi.

Gazetenin Avrupalı yetkililerden aktardığı bilgilere göre, Avrupa bankalarının İran Merkez Bankası’nın faaliyetlerini aktifleştirme seçeneği, nükleer anlaşmayı korumaya çalışan Avrupa hükümetlerinin öne sürdüğü seçeneklerden yalnızca biri. Bununla birlikte bu yetkililer, Avusturya ve İsveç gibi diğer Avrupa ülkelerinin de benzer bir adımla bu girişime katılacağını öne sürdüler.

Fransa, Almanya ve İngiltere bu hamle ile İran Merkez Bankası’nın Avrupa’daki hesaplarının aktif hale getirerek, Tahran’ın petrol satışlarından elde ettiği gelirleri transfer etmesini ve İran’daki fabrikaların ihtiyaç duyduğu yedek parçalar gibi ürünleri satın almasını kolaylaştırmayı hedefliyor.

Gazetenin haberine göre, bu hamle İran Dışişleri Bakanı ile 4+1 ülkeleri dışişleri bakanları arasında Viyana’da yapılan toplantı sırasında Avrupa ülkeleri tarafından sunulan teklifler paketinin bir parçası. Ancak bununla birlikte yetkililer, İran’ın Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Mali Çalışma Grubu (FATF) standartlarına uyumunu hızlandırmasını şart koşulduğunu kaydettiler.

Avrupalı yetkililer gazeteye verdikleri demeçte, Avrupa merkez bankalarıyla müzakerelerin sürdüğünü, ancak bankaların henüz bu konudaki tutumlarını açıklamadıklarını belirttiler.

Diğer yandan Fransız Haber Ajansı (AFP), Fransız bir kaynaktan aktardığı bilgiye dayandırdığı haberinde, Washington’un, ABD’de çalışan Fransız, Alman ve İngiliz şirketlerinin ABD’nin İran yaptırımlarından muaf tutulması yönündeki tüm talepleri reddettiğini bildirdi.

AFP’nin kaynağı, ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin ve Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun, Washington’a yapılan hiçbir muaf talebinin kabul edilmediğini açıkladığını söyledi.

Bununla birlikte AFP haberinde, İran Atom Enerjisi Kurumu sözcüsü Behruz Kemalvendi dün yaptığı açıklamada, nükleer anlaşmayı korumak için Avrupalılarla yapılan müzakerelerin başarısız olması halinde, Tahran’ın uranyum zenginleştirme oranını yükseltmeye hazır olduğunu söylediğini aktardı.

Sözcü Kemalvendi dün Tahran’da düzenlediği basın toplantısında, Tahran’ın Avrupa ile yapılan müzakerelerin başarısız olma ihtimaline karşı bir takım önlemler aldığını ve böyle bir durumda uranyum zenginleştirme seviyesini artırmaya hazır olduklarını belirtti. İran’ın nükleer anlaşma şartlarını yerine getirmeye devam ettiğini söyleyen Kemalvendi, ancak aynı zamanda olası tüm senaryoların masada olduğunu ve bunlara karşı hazırlık yaptıklarına dikkat çekerek, “Şu ana kadar anlaşma çerçevesinin dışına çıkmadık” ifadelerini kullandı.