Tahran/Firaz Safai

Büyük Çarşı’daki protestolar İran basınında birçok yönüyle yer almaya devam ediyor. Hükümet yanlısı medya, protestoların ekonomik nedenlerle sınırlı olduğunu ve rejim ile ilgili bir sorun yaşanmadığını savunuyor.

Geçen hafta Tahran’daki Büyük Çarşı’da patlak veren protestoların ardından İran medyasında ve dış basında yer alan haberlerde gösterilerin ülkedeki kötü ekonomik koşullar, yerel para biriminin dolar karşısındaki çöküşü ve döviz kurundaki dalgalanmalara karşı duyulan rahatsızlığı dile esnaf tarafından gerçekleştirildiğine işaret edildi.

Hayat pahalılığının tetiklediği protestolarda göstericilerin hükümetin ekonomi politikalarına karşı attıkları sloganlar İran sokaklarında yankılanıyor. Ancak protestolar, rejimin köklü müttefiki olan Büyük Çarşı’da bölünmeye yol açtı. Protestolara yönelik yapılan yorumlar ve gösterilerin etkileri hükümet ile muhalifler arasındaki çelişkiyi gözler önüne serdi.

Her ne kadar Farsça yayın yapan ve birçok farklı eğilime sahip basın kuruluşları protestolara katılım ve nedenlerine dair sayısal verilerde birleşse de hepsi olayları kendi bakış açısından değerlendiriyor. Muhalif medya, bir yandan Büyük Çarşı’nın ekonomik ve siyasi literatürdeki statüsünden yararlanmaya çalışırken, diğer yandan Çarşı’nın 1979’daki devrimde ortaya çıkan protestoları desteklediğini söyleyerek İran’ın siyasi hafızasını canlandırmaya çalışıyor. Muhalif medya, siyasi rejim treninin tıpkı Şah rejimi gibi son istasyona ulaştığını göstermek için tarihi hafızaya sinyal gönderen ‘Çarşı Protestoları’ ifadesini ön plana çıkarıyor.

‘Çarşı Protestoları 40 yıl sonra geri döndü’ hipotezinin 40 yıllık devrimci ittifakın sona ermesi ve kurulduğu günden bu yana iktidar olan ideolojik hareketin ana ortaklarından birinin ayrılması da dahil olmak üzere derin etkileri var. Yine de söz konusu hipotez yalnızca muhalif medyada yankılanmıyor. Aralarında İranlı Tüccarlar Derneği Başkanı, resmi medya ve yetkililerin de bulunduğu kesimler bunu iki amaca yönelik kullanıyor… Bunlardan ilki protestoların tamamen ekonomik olduğu ve siyasetten ziyade ekonomiye yönelik olduğunu vurgulamak. Bu nedenle siyasi ve ekonomik performansları birbirinden ayıran bir okuma yapılması gerektiğini savunan söz konusu kesim rejimi yıkmayı hedeflemiyor. İkinci amaç ise protestoların geçen aralık ayında İran’da 80’den fazla kente yayılan gösterilerden farkı olduğunu vurgulamak. Bunun için ise Çarşı esnafının gösterilerdeki rolüne dikkat çekiliyor.

Hükümet bu çerçevede, geçen aralık ayında gerçekleşen protestolar ile bir haftadır devam eden gösterileri ekonomik performansa bağlıyor. Fakat bu protestolar ‘birbirini takip eden gösteriler zinciri’ gibi görünmüyor. Resmi medya kuruluşları, aralık ayındaki gösterilerin ‘tüketiciler’ tarafından gerçekleştiğini ileri sürmeye çalışmıştı. Fakat bu kez protestolarda Ç:arşı esnafından oluşan farklı bir grup da temsil ediliyor.

Ancak protestolara ilişkin bu çelişkili yorumlara rağmen en önemli nokta Çarşı ayaklanmasının doğru anlaşılması.

Çarşı’da hükümet yardımı alanlar

Ülkedeki bir diğer tartışmalı başlık ise İran İletişim ve Bilişim Teknolojileri Bakanı Muhammed Cevad Azeri Cehrumi’nin cep telefonu ithalatçısı 40 şirket için yaklaşık 256 milyon doların hükümet fiyatıyla tahsis edildiğini, böylece tüketicinin bu cihazların artan fiyatlarından etkilenmeyeceğini açıklamasıydı.

Fakat cep telefonu piyasasında fiyatlar neredeyse yüzde 70’e kadar yükseldi. Bununla birlikte resmi istatistiklerin son üç ay içinde İran’ın cep telefonu ithalatının 70 milyon doları aşmadığını göstermesi dikkat çekiciydi. Yani resmi göstergelerin cep telefonu ithalatçılarının devletin ucuz fiyatla verdiği 200 milyon dolarlık dövizle ülkeye cep telefonu ithal ederek bu ürünleri dövizin serbest piyasa fiyatıyla satma yoluyla kazanç elde etmiş olabileceklerini göstermesi ilginç bir durumdu.

Söz konusu açıklama Sanayi Bakanı tarafından yapılan ve önümüzdeki hafta devletin verdiği ucuz dolar ile ithalat yapan ancak bu ürünlerin hiç birini ülkeye getirmeyen şirketlerin listesini açıklayacağı duyurusu ile pekiştirildi. Milyarlarca riyallik kârdan bahsediliyor. Piyasaya zarar veren bu hükümet desteği Çarşı esnafı arasında bundan kâr elde edenler ile yerel para biriminin çöküşünü protesto edenler arasında bölünme yaşandığını ortaya koyuyor.

Çarşı esnafının bir kısmı para piyasasındaki gerilimden kâr elde etti, devlet desteğinden yararlandı. Bu, ‘Çarşı’ hakkında yapılan resmi söylemlerde kast edilen kesimdi. Çarşı’da bir de İran Merkez Bankası kaynaklarından destek alamayan ve kötü ekonomik gidişattan büyük oranda etkilenen bir kesim var. Bu kesim, piyasanın zayıf halkası olan, çoğunlukla Çarşı’nın köşe başlarındaki perakendeci küçük esnaftan oluşuyor. İran para biriminin sürekli çöküşünden etkilenen bu kesim protestoları düzenleyenler arasında yer alıyor.