Türkiye’nin hapishanelerinde yaklaşık 18 ABD vatandaşı var, buna karşılık, ABD’de bir hapishanede İran kara paralarını aklamakla suçlanan önemli bir Türk bankacı kalmakta. Geçtiğimiz ay, ABD Başkanı Donald Trump ve yardımcısı, birer twitle, Türkiye’de hapse atılan rahip serbest bırakılmadıkça, Türkiye’ye karşı ekonomik yaptırım uygulanacağı uyarısında bulundu. Bu ihtilaflar, Trump’ın İsrail ve Türkiye arasında arabuluculuk yapmasını ve Hamas’a para vermekle suçlanan bir Türk bayanının serbest bırakılmasını engellemedi. Bu da, Netanyahu’nun, Trump’ın 14 Temmuz tarihinde yaptığı telefon konuşmasıyla gelen talebini kabul etmesine şaşıran İsrail basınının hoşnutsuzluğunu arttırdı. Ardından, Türk bayan (Ebru Özkan) serbest bırakıldı ve ceza almaksızın seyahat etmesine izin verildi.
Mahkumlar krizinin en dramatik bölümü, Washington’un Erdoğan’ın Mayıs ayında Washington’a yaptığı ziyaret sırasında, göstericileri dövmekle suçlanan 11 koruması hakkında cezalarının düşürülmesi ve tutuklama emrinin kaldırılmasıydı.
Türkiye, ABD’den en çok Pensilvanya’da ikamet eden Fethullah Gülen’i kendisine teslim etmesini istiyor. Bu adam ‘Müslüman Kardeşler’ örgütü benzeri bir cemaatin lideri olup darbeyi planlamakla suçlanmaktadır, yakın zamana kadar da iktidar partisinin müttefiki idi.
Diplomatik krizde; tutuklular krizi geçici, Türkiye’nin gelişmiş F-35 uçakları satın alma anlaşması krizi gibi, daha derin ve stratejik ihtilaflı konuların bir parçası. Beyaz Saray, S-400 füze sistemini satın almaları için Türklerin Ruslarla flört etmelerine cevaben, F-35 anlaşmasına zor şartlar ilave etti. Suriye’de çözüme ulaşmakla ilgili problemler ise hala devam ediyor.
ABD ve Türkiye ilişkileri kadar gitgide karmaşıklaşan ilişkiler gördüğümü hatırlamıyorum. Aslında iki ülkenin ilişkilerinin, NATO üyesi olmaları hasebiyle, kolay olması gerekmektedir.
İhtilaflı konuların hallolmasını kolaylaştıran başka bir etken de, özellikle Erdoğan’ın, anayasa değişikliklerinden sonra, askeri yönetim döneminden bu yana herhangi bir Türk liderinin sahip olamadığı kadar, güçlü yetkilere sahip olmasıdır.
Ankara’nın ABD’li rahibi serbest bırakmayı reddetmesi, rahip serbest bırakılana kadar Türkiye’ye sessiz kalmayacağına dair Evanjelist seçmenlerine söz veren Trump’a başkanlık seçimlerinde faydalı olacaktır. Türk yetkililerin rahibi hapishaneden çıkararak kendi evinde gözetim altında yerleştirmeleri şeklindeki sınırlı taviz de işe yaramadı. Trump’la birlikte nadiren uluslararası ilişkiler konusunda sesini duyduğumuz yardımcısı twitter üzerinden Türkiye’yi daha fazla ekonomik yaptırımlarla tehdit ettiler.
Türkiye-ABD krizi evrimleşmeye ve Kasım ayı gerçekleşecek olan Kongre seçim kampanyasının bir parçası olmaya aday görünüyor. Bu da önümüzdeki üç ayın, büyük ölçüde Batı’ya yönelik ticarete dayanan Türkiye ekonomisinin ABD’nin daha fazla yaptırımına tanık olabileceği anlamına geliyor. ABD’nin iki Türk bakanına yaptırım uygulama ve Amerika’daki mal varlıklarını dondurma kararı diplomatik ilişkileri daha da karmaşık hale getirmiştir. Büyük ihtimalle, Türkler, İzmir’de ev hapsinde tutulan rahibin serbest kalması karşılığında Washington’da mahkum bulunan büyük bir Türk bankasının yöneticisinin serbest bırakılması hakkında ABD’li yetkililerle takas görüşmeleri yapma peşindeler.
Mehmet Hakan Atilla, devlete ait olan Halk Bank’ta müdür yardımcısı görevinde bulunmaktaydı. İran kökenli Rıza Zerrab ise kara para aklama suçundan dolayı ABD’de üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. Türkiye için sorunu daha büyük kılan şey ise, Washington’un Halk Bankı milyarlarca dolar para cezasına çarptırmak istemesidir. Bu olay gerçekleşirse, Bankanın hem faaliyetlerini, hem itibarını zedeleyecektir.
Washington ile Ankara arasındaki krizin sonuçları budur. Türkler, Amerikan hükümetinde en önemli iki dostunu kaybetti. Türkiye’den rüşvet alma skandalı sonrası istifa eden Ulusal Güvenlik danışmanı Michael Flynn ve Katar’a yakınlığı ile tanınan ve Türkiye müttefiki sayılan ama sonradan o da istifa eden Dışişleri Bakanı Tillerson.