Londra: Bedir Kahtani / Şarku’l Avsat
Yemen Merkez Bankası Genel Müdürü Muhammed Zemmam, 9 aylık sessizliğini bozdu. İngiltere Merkez Bankası’nın siyasi taleplerini içeren 3 Ekim tarihli mektubuna şaşırıp kaldıklarını dile getiren Zemmam, mektubun bankacılıkla herhangi bir ilgisi olmadığını kaydetti. Fakat Zemmam bu koşullar hakkında konuşmak istemedi.
BM Yemen Özel Temsilcisi Martin Griffiths’in “ekonomik meselelerin, politik bir yönü olan elçilik misyonunu aştığını söyleyen Zemmam, elçiye yönelik eleştirilerde bulunarak, kendisinden merkez bankasının bağımsızlığı ve yasaları ile bağdaşmayan noktalar içeren bir yazı aldığını kaydetti.
Şarku’l Avsat’a röportaj veren ve Şubat 2018’in ortasında göreve getirilen Yemen Merkez Bankası Başkanı Muhammed Zemmam, Yemen Merkez Bankası’nın Kral Selman bin Abdülaziz’den 200 milyon dolar gibi cömert bir bağış aldığını ve Kral tarafından direktiflerin verilmesinden itibaren 12 saat içinde paranın banka hesaplarına ulaştığını açıkladı.
Zemmam, Yemen’de faaliyet gösteren uluslararası insani yardım kuruluşlarına, istihdam fırsatlarının sağlanması ve özel sektörün devamlılığı için teşvik edilmesi bağlamında, yerel pazarlarından dağıtılacak malzemelerin satın alınmasının sağlanması çağrısında bulundu. Ayrıca merkez bankası aracılığıyla ya da kendi denetimleri altında döviz enjeksiyonu ile ilgili kuruluşların prosedürlerinin gözden geçirilmesini talep etti. Oldukça önemli olan bu meselenin, Yemen riyalinin satın alma değerini korumaya yönelik olumlu etkileri olduğuna dikkat çekerek, aksi halde bu hususta yaşanan kötü gelişmelerin toplumun tüm kesimlerini olumsuz etkileyeceğini belirtti.
-Mevcut bankacılık sistemini nasıl değerlendiriyorsunuz ve karşılaştığı zorluklar neler?
Yemen’in bankacılık sektörü büyük sektör değil. İslami ve ticari bankalar ile Arap ve Arap olmayan bankalar da dahil olmak üzere toplam 17 bankadan oluşmaktadır. Yemen’in yaşadığı koşullar söz konusu olduğunda iyiye doğru bir gelişmenin olduğu değerlendirmesinde bulunmak uygun olur. Sektör insanlara hizmet etmek ve ticaret kolaylığı sağlamak için kararlı. Zorluklar oldukça çok ve büyük. Bunların başında çalışmaların çok karmaşık şartlarda ve savaş koşullarında sürdürülüyor olması yer alıyor. Ayrıca bankalar için hareket kolaylığının sağlanmasının gerekli olduğu bir zamanda eyaletler arasında yaşanan hareket zorluğu da söz konusu zorluklar arasında yer alıyor. Bunlara ek olarak çeşitli yetkili makamlar buluyor. Merkez Bankası’nın prosedürlerini uygun şekilde harekete geçirerek bu çokluğu azaltmaya çalışıyoruz. Muhabir bankalar da bu bağlamda önde gelen zorluklar arasında yer alıyor. Fakat, bankacılık sektörüne hayat vermek için para döngüsünü bankalara iade ederek uzun bir yol kat ettik. Aynı şekilde Yemen bankacılık sektöründe güvenin yeniden tesis edilmesi için Arap merkez bankalarıyla birlikte çalışıyoruz. Suudi Arabistan Para Ajansı, Mısır Merkez Bankası ve Arap bankalarının geri kalanından büyük bir kabul aldık.
-Merkez bankası başkanlığını üstlendiğinizden bu yana neler değişti?
Genel olarak bankacılık sektöründe ve merkez bankası özelinde Yemen toplumunun gözünde ve özel sektörün fikir ve kararlarında yeniden güven kazanmaya çalışıyoruz. Para döngüsünü kademeli olarak bankalara iade ettik. Ayrıca, aldığımız bir dizi kararla bankacılık sektöründeki güveni yeninden kazanmaya çalıştık.
Bu kararlar arasında şunlar yer alıyor: “Müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak için bankalara yeterli miktarda para pompalanması, merkez bankasının müşterilere doğrudan nakit ödeme yapmayı durdurmasıyla bunun bankalar aracılığıyla gerçekleştirilmesi, Suudi mevduat aracılığıyla ve sadece bankalar yoluyla, emtia için döviz temin ederek dış ticaretin merkez bankası kanalıyla yeniden finanse edilmesi, merkez bankasının banka bakiyelerini beslemek için dövizleri çıkararak bankalara yardım etmesi ve Yemenli bankaların muhabirler ağı ile ilişkilerini yeniden kurmasına yardım edilmesi.” Bizler, büyük çabalar göstermemiz gereken bu uzun ve zorlu görev için yolun başında bulunuyoruz. En önemli olan şey yerel, bölgesel ve uluslararası toplumun güvenini yeniden tesis etmektir.
-Merkez Bankası’nın karşı karşıya kaldığı en temel zorluklar nelerdir? Bunların üstesinden gelmek için hangi adımlar atıldı?
Son on yılda derin bir ekonomik kriz yaşayan bir ülkede bankacılık sektörü hakkında konuştuğunuzda, zorlukların oldukça büyük ve çok olduğunu görürsünüz. En büyük zorluk kararlılık ve iş sürekliliği ve asgari olsa bile bankacılık döngüsünü muhafaza edebilmektir. Böylelikle tüm bankaların garantörü ve sorumlusu merkez bankası, bankacılık sektöründeki bu zorluklarla karşı karşıya kalıyor. Bundan dolayı Sana ile Aden arasındaki yönetimdeki bölünme ziyadeleşti ve merkez bankası Aden’e taşındı. Fakat özellikle Suudi Arabistan Krallığı, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Mısır Arap Cumhuriyeti ve Ürdün Haşimi Krallığı gibi kardeş ülkelerle tüm sorunların ve zorlukların üstesinden gelebildik. En büyük sorunlardan biri de bankaya dış kaynak sağlamaktı. Dış rezervler olmadan merkez bankasının herhangi bir rol alması mümkün değildir. Suudi mevduatı, bankanın tüm işlevlerini yerine getirebilmesi için önemli bir destekleyici oldu. Son olarak Yemen Merkez Bankası, Kral Selman bin Abdülaziz’den 200 milyon dolar gibi cömert bir bağış aldı. Direktiflerin verilmesinden itibaren 12 saat içinde para banka hesaplarına ulaştı. Merkez bankası aynı zamanda parasal döngüyü bankacılık sektörüne iade etmek hususunda da birtakım zorluklarla karşı karşıyadır.
-Son 200 milyon dolarlık Suudi hibesinden yararlanmak için ne gibi tedbirler aldınız?
Suudi Arabistan’ın Yemen Merkez Bankası’nın dış kaynaklarının güçlendirilmesine yönelik 200 milyon dolarlık hibesi, ilaçlar ve bazı materyaller de dahil olmak üzere vatandaşlar için gerekli temel unsurları kapsayacak şekilde tahsis edilecektir. Bir kısmı ödenmemiş kredilerin ödenmesi için tahsis edilecek. Örneğin, önceki kredilerin geri ödemesi gibi bazı uluslararası kuruluşlara küçük miktarlar gereklidir. Kredileri ödemelerinin yapılmasının ardından, projelere yardım olarak 50 milyon dolara kadar ödeme yapılacaktır.
-Merkez bankasının uluslararası örgütler ve BM ile olan ilişkisini nasıl tanımlarsınız? Onlardan ne talep ediyorsunuz?
Uluslararası kuruluşlar açısından bakarsak, ülkeleri finansal ve ekonomik davranışları bakımından izleyen Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi finansal ve ekonomik meseleler var. IMF, merkez bankasının kurumsal, insani ve teknik olarak yeniden yapılandırılması için hazırlanan ve bir dizi ülke ve uzman kuruluş tarafından finanse edilen bir projeyi denetliyor. Halihazırda merkez bankası ve planlama, finans, petrol ve kamu hizmetleri gibi ülkenin diğer bakanlıkları, Bakanlar Kurulu Sekretaryası ile koordineli olarak 2014 ortasından bu yana ilk IMF misyonun hazırlık süreci üzerinde duruyor. Yardım, sağlık, eğitim ve tarım gibi alanlarda çalışan uzman BM kuruluşlarına seçkin çalışmalarından dolayı teşekkür ediyoruz. Bu organizasyonlardan yardımlarını maksimize etmeleri ve yardımlarının ekonomi için bir katalizör olması için iki esas noktanın dikkate alınması umuyoruz. Bunlardan birincisi, istihdam fırsatlarının sağlanması ve özel sektörün devamlılığı için teşvik edilmesi bağlamında, yerel pazarlardan dağıtılacak malzemeleri satın almaya ehemmiyet vermeleridir. Diğeri ise merkez bankası aracılığıyla ya da kendi denetimleri altında döviz enjeksiyonu ile ilgili kuruluşların prosedürlerinin gözden geçirilmesi meselesidir. Oldukça önemli olan bu meselenin, Yemen riyalinin satın alma değerini korumaya yönelik olumlu etkileri bulunuyor. Aksi halde bu durumda yaşanan kötü gelişmeler toplumun tüm kesimlerini olumsuz etkiliyor.
-İngiltere Merkez Bankası’ndaki donmuş banka hesabını açmaya yönelik prosedürleri tamamladınız mı?
Bu, Yemen’in gıda ithal etmek için kendi kaynaklarını kullanmasının yanı sıra gıda kredileri açarken muhabirlerin ağını kullanmasından kaynaklanan çok önemli bir sorundur. İngiltere, Yemen’e yardım etmek konusunda oldukça istekli ve yardım çağrısında bulunuyor. Kıtlığa karşı uyarılarda bulunuyor fakat maalesef merkez bankasının parasını kullanmasını engelliyor. İngiltere Bankası’nda bir hesabımız var. Hesap önceki koşullar sebebiyle donduruldu. Merkez bankasının iadesi ve bütün devletler tarafından tanınması ile birlikte New York’taki Federal Reserve’deki hesapta dahil olmak üzere hesapların çoğu açıldı. Mayıs 2018’e kadar tüm şartların ofisler aracılığıyla sağlanmasının ardından, IMF’nin merkez bankasını teşhis edeceği görev için bekledik. Ardından İngiltere Merkez Bankası’nın siyasi taleplerini içeren 3 Ekim 2018 tarihli bir mektupla şaşırıp kaldık. Mektubun bankacılıkla hiçbir ilgisi yok. Amaç, Yemen’in halkı için gerekli gıdaları satın almak için parasını kullanmasını önlemekti.
-BM Yemen Özel Elçisi Martin Griffiths, ekonominin onun için öncelikli olan meselelerin başında geldiğini söyledi. Ekonominin politize olmamasına önem veren Griffiths, Yemen’deki merkez ile Sana’daki şubeyi birleştirmeye çalıştığını söyledi. Onun söyledikleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Martin Griffiths ve onun ekonomi ekibi ile olan işbirliği hangi seviyede bulunuyor?
Sayın Martin Griffiths, ekonominin öneminden ve bunun halkın ıstırabının hafifletilmesindeki rolünden emindi. Bu olumlu bir gelişmedir. Kendisi benimle daha önce görüşmek istedi. Ekonomik meselelerin, politik bir yönü olan misyonunu aştığını ifade etti. Daha da önemlisi, bu büyük değişimin nedenlerinin bilinmesidir. Merkez bankası olarak özel elçi ile herhangi bir işbirliğimiz mevcut değil. Çünkü bunun sorumluluğu Dışişleri Bakanlığı’nın uhdesinde. Ancak IMF, bankanın verimliliğini artırmak için bir proje hazırlanması amacıyla, çalışma grubunun üyelerinin Sana’daki merkez bankası şubesine dahil edilmesini şart koştu. Merkez bankası ve Sana’daki çalışma grubunun üyeleri arasında gerçekleştirilecek teknik bir toplantıya hazırlık olarak görüşmeler yapıldı. IMF ve Dünya Bankası’nın himayesinde gerçekleştirilecek toplantının özel gündemi de dahil olmak üzere bütün düzenlemeler yapıldı. Merkez bankası elçinin ofisi tarafından gönderilen bir yazı aldı. Yazı, herkesin saygı duymaya istekli olduğu bir zamanda, bağımsızlığımızla ve yasalarımızla bağdaşmayan noktalar içeriyordu. Merkez bankası kanunu ve kararlarında bağımsızlığı çerçevesinde işbirliğine devam etmeye hazırız.
-Ekonomik dörtlünün Yemen Merkez Bankası’nın faaliyetlerini desteklemedeki rolü nedir?
Suudi Arabistan’ın liderliğini yaptığı, ABD, İngiltere ve BAE üyelerinden oluşan ekonomik dörtlü, Yemen Merkez Bankası’nın kalkınma projesinin hazırlanmasını denetleyerek Yemen ekonomisindeki önemli rolünü yeniden tesis edilmesi hususunda merkezi bir rol oynuyor. Söz konusu projenin Kasım 2018’in sonlarına doğru dörtlüye sunulmasını bekliyoruz. Ardından, bir yandan projeyi finanse etmeleri için bağış yapan ülkeler toplantıya çağırılırken, öte yandan merkez bankasının dış kaynaklarını mevduat ve hibelerle güçlendirmesi talep edilecek. En önemlisi de Yemen ticari ve İslami bankaların muhabirler ağı aracılığıyla uluslararası mali sisteme dönmelerine yardımcı olunması ve 2015’in başında savaştan dolayı uygulanan kısıtlamaların kaldırılmasıdır.